4 თებერვალს მსოფლიომ მეცხრედ აღნიშნა კიბოსთან ბრძოლის დღე, რაც მიზნად ისახავს კიბოს მსხვერპლთა რაოდენობის შემცირებას ინფორმირებულობის ამაღლების გზით - როგორც სამოქალაქო, ისე მთავრობების დონეზე. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მიხედვით, 2012 წელს კიბოთი დაავადების 14 მილიონზე მეტი ახალი შემთხვევა გამოვლინდა. ავთვისებიანი სიმსივნის ყველაზე გავრცელებულ სახეობებს შორისაა ძუძუს კიბო. შესაძლებელია თუ არა გამარჯვება ძუძუს კიბოსთან ბრძოლაში? ამ დარგში ჩეხეთის წამყვან კვლევით ინსტიტუტში, ბიოტექნოლოგიებისა და ბიომედიცინის ცენტრში, ახლახან დაასრულეს მუშაობა პრეპარატზე, რომელიც, როგორც ცენტრის მკვლევრები ამბობენ, „ახალი, პოტენციურად მძლავრი იარაღია ძუძუს კიბოსთან ბრძოლაში“.
პრაღის გარეუბანში მდებარე ჩეხეთის მეცნიერებათა აკადემიის ბიოტექნოლოგიებისა და ბიომედიცინის ცენტრის მკლევრებს რამდენიმე ნაბიჯი აშორებთ ბოლო ათწლეულების ერთ-ერთი ყველაზე აგრესიული დაავადების, კიბოს, დამარცხებამდე. ოთხწლიანი კვლევა, რომელშიც მონაწილეობდნენ ავსტრალიელი და ჩეხი მეცნიერები, დასრულდა ახალი მედიკამენტის შექმნით, რომლის სახელწოდებაც არის „მიტოტამი“. პრევენციულ მედიცინაში გამოცდილი პრეპარატის, ტამოქსიფენისგან განსხვავებით, რომელიც არ აღმოჩნდა უნივერსალური ყველა სახეობის კიბოსთან ბრძოლის საქმეში, „მიტოტამი“ მიმართულია კიბოს უჯრედების შემადგენელი ყველაზე აგრესიული ორგანოიდის, ე.წ. „კიბოს აგრეგატის“, მიტოქონდრიის წინააღმდეგ. უფრო დეტალურად თუ ვიტყვით, ორგანიზმში მიტოტამის მოხვედრის შედეგად გამოიყოფა ჟანგბადის რადიკალები, რომლებიც მომწამვლელია კიბოს უჯრედისთვის. შედეგად იწყება სიმსივნური უჯრედების პროგრამირებული კვდომა, ანუ აპოპტოზი.
„ჩვენი ინტერესის საგანია კიბოს უჯრედების შემადგენელი ერთი კონკრეტული ორგანოიდი. მას მიტოქონდრიას ვუწოდებთ. ეს არის ძალიან პატარა, სუბუჯრედული ორგანიზმი, რომელიც უჯრედის შიგნით ყალიბდება და პასუხისმგებელია უჯრედების ენერგიით მომარაგებისთვის. კიბოს უჯრედების ბუნება ასეთია: ისინი ძალიან სწრაფად იზრდებიან და მრავლდებიან, ამისთვის მათ დიდი ენერგია სჭირდებათ. ჩვენი მიზანია, გარკვეული გზებით შევეწინააღმდეგოთ ენერგიის გამომუშავებისთვის პასუხისმგებელ უჯრედულ ორგანოიდებს. სიმსივნური უჯრედების დასამარცხებლად მიმართული ძალისხმევა ბოლომდე ვერ გადალახავს წინააღმდეგობას, თუმცა გვჯერა, რომ შესაძლებლია მივიღოთ კარგი იარაღი კიბოს წინააღმდეგ. ამ ვარაუდზე დაყრდნობით, გადავწყვიტეთ შეგვექმნა ახალი ნივთიერება, რომელიც წინააღმდეგობას გაუწევს ამ მცირე ორგანიზმებს. შეიძლება ძალიან ხმამაღლა ჟღერდეს, მაგრამ ერთ დღეს იქნებ შევძლოთ, მოვიგოთ ომი კიბოს წინააღმდეგ“, ამბობს მიკრობიოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი და მკვლევართა ჯგუფის ხელმძღვანელი, პროფესორი ირჟი ნეუჟილი.
ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ინფორმაციით, კიბო მეორე ადგილზეა სიკვდილის გამომწვევ დაავადებებს შორის. მისივე ინფორმაციით, 2015 წელს ამ დიაგნოზით 8.8 მილიონი ადამიანი გარდაიცვალა. ავთვისებიანი სიმსივნის ყველაზე გავრცელებულ სახეობებს შორის ფილტვის შემდეგ მოდის ძუძუს კიბო. კიბოს კვლევის საერთაშორისო ფონდის ბოლო სტატისტიკა გვიჩვენებს, რომ 2012 წელს დაფიქსირდა ძუძუს კიბოს 1.7 მილიონამდე ახალი შემთხვევა. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის სტატისტიკა ასევე იძლევა საშუალებას, შევაფასოთ საქართველოში არსებული მდგომარეობა. 2012 წლის მონაცემებით, საქართველოში ორივე სქესის წარმომადგენლებს შორის კიბოს 12 361 დიაგნოზი დაისვა, აქედან პაციენტის გარდაცვალებით დასრულდა 7 319 შემთხვევა. ქვეყანაში ყველაზე გავრცელებულია ძუძუს კიბოს დიაგნოზი, თუმცა გარდაცვალების მიზეზებს შორის პირველ ადგილზეა ფილტვის კიბო. მას მოსდევს ძუძუს ავთვისებიანი სიმსივნე.
კიბოს მზარდი სტატისტიკის საპასუხოდ მსოფლიოს ფარმაცევტულ ინდუსტრიაში იქმნება ახალი მედიკამენტები, რომლებიც მიმართულია მკურნალობის სულ უფრო ეფექტიანი შედეგებისაკენ. მიუხედავად ამისა, დაავადების სიმძიმიდან გამომდინარე, საზოგადოებას სულ უფრო მყარი მტკიცებულება სჭირდება იმისათვის, რომ განკურნების რეალური შანსი ირწმუნოს. ასეთი იმედის გამყარება ვთხოვეთ ჩეხ პროფესორს, რომლის თაოსნობითაც, კლინიკური ტესტირების წარმატებით დასრულების შემთხვევაში, სააფთიაქო ქსელებში კიბოს საწინააღმდეგო ახალი პრეპარატი, მიტოტამი, გამოჩნდება:
„ვერავის ვერაფერში დავარწმუნებ! კიბოს მკურნალობა დიდი ხანია დაიწყო. ლაბორატორიებში იქმნებოდა მედიკამენტები, რომლებიც პირველ ეტაპზე ძალიან დამაიმედებელი ჩანდა, თუმცა, საბოლოოდ, იმედი არ მართლდებოდა. არაფრის გარანტია არ გვაქვს. ოპტიმისტურად ვართ განწყობილი, თუმცა გარანტიას არ ვიძლევით. ჯერ წამალიც კი არ გვაქვს. ესაა ქიმიური შენაერთი, რომელიც პოტენციური წამალია. მაგრამ თუ არასდროს არაფერს გავაკეთებთ, მკურნალობის გზასაც ვერ მივაგნებთ. კიბო, მართლაც, საშინელი დაავადებაა, კაცობრიობის, ალბათ, ერთ-ერთი უმძიმესი ეპიდემია. ერთ-ერთ მსოფლიო კონგრესზე მოვისმინე, რომ 2030 წელს კიბოს შემთხვევების რიცხვი გასამმაგდება. შესაძლებელია, დასავლეთის ზოგ ქვეყანაში ან ჩრდილოეთ ამერიკის ქვეყნებში შედარებით უკეთ ებრძოდნენ სიმსივნეს, მაგრამ ეს დიაგნოზი ყველაზე მტკივნეულად დაატყდება თავს განვითარებად სამყაროს. ჩვენ მაქსიმუმს ვაკეთებთ კაცობრიობისთვის. შეიძლება წარმატებას ვერც მივაღწიოთ, მაგრამ რაც შეგვიძლია, ვაკეთებთ“.
ახალი მედიკამენტის უპირატესობებზე ლაპარაკობს ონკომამოლოგი, პროფესორი მიხეილ ჯანჯალიაც. მისი თქმით, ჩეხი და ავსტრალიელი მეცნიერების მიერ შექმნილი ახალი ონკოპრეპარატი მნიშვნელოვანი სიახლეა სიმსივნის ერთ-ერთ ყველაზე რთულ ფორმასთან ბრძოლის საქმეში:
„მკურნალობა ინიშნება იმის მიხედვით, თუ რა ტიპის დაავადებასთან გვაქვს საქმე. როგორც გავეცანი, ეს ახალი პრეპარატი ანტიჰორმონული მოქმედების პრეპარატის, ტამოქსიფენის ბაზაზე შექმნილი გაუმჯობესებული ვერსიაა, რომელიც ძირითადად მუშაობს ავთვისებიანი სიმსივნური ორგანოიდების, მიტოქონდრიების, დაზიანების მიმართულებით. ეს ძალიან მნიშვნელოვანი მიმართულებაა, რაც, მათი თქმით, განსაკუთრებით გამოხატულია ისეთი დაავადებების დროს, როდესაც სხვა პრეპარატები უძლურია და ვერ მუშაობს. ასეთია, მაგალითად, ძუძუს კიბოს ტრიპლნეაგატიური ფორმები, როდესაც მთავარი მორფოლოგიური მაჩვენებლები - ესტროგენრეცეპტორი, პროგესტერონრეცეპტორი და „HER2“ - უარყოფითია. პირველი ორი მაჩვენებლის დადებითობა კარგის ნიშანია, მეორის დადებითობა ცუდია, თუმცა ამ სამივეს გაერთიანება, ანუ ტრიპლნეაგატიურობა, ძალიან ცუდ პროგნოზზე მიუთითებს. დღეს, ფაქტობრივად, განუკურნებლად ითვლება ძუძუს კიბოს ეს ფორმები. პრეპარატის შემქმნელების აზრით, ახალი მედიკამენტი ქმედითად სწორედ ამ ეტაპზე ერთვება“, – ამბობს პროფესორი მიხეილ ჯანჯალია და იმედს გამოთქვამს, რომ, კლინიკური ტესტირების წარმატებით დასრულებისა და საერთაშორისო სააფთიაქო ქსელში მისი გავრცელებისთანავე, პრეპარატი საქართველოშიც გაჩნდება.
საქართველოში 2011 წლიდან მოქმედებს კიბოს სკრინინგის პროგრამა, რომელიც გულისხმობს უფასო პრევენციულ შემოწმებას კიბოს სხვადასხვა ფორმის ნიშნების გამოვლენის მიზნით. მათ შორისაა ძუძუს კიბოს სკრინინგი წელიწადში ორჯერ 40-დან 70 წლამდე ქალებისთვის. სკრინინგცენტრები საქართველოს რეგიონებშიც მუშაობს.
ჩეხეთის რესპუბლიკის სამეცნიერო აკადემიის კვლევითი ცენტრის ბაზაზე შექმნილი ახალი მედიკამენტის სამკურნალო პრაქტიკაში გამოყენებამდე კიდევ რამდენიმე მნიშვნელოვანი ეტაპია დარჩენილი. ბიოტექნოლოგიებისა და ბიომედიცინის ცენტრში ამბობენ, რომ, პირველ რიგში, შეამოწმებენ მიტოტამის ტოქსიკურობას ადამიანის ორგანიზმისთვის, რასაც მოჰყვება მკურნალობის საცდელ ფაზაში პაციენტების ჩართვა. დაკვირვების პროცესში მონაწილეობას მიიღებენ საერთაშორისო ორგანიზაციების წარმომადგენლებიც.
როგორც ცენტრის ოფიციალურ პრესრელიზშია მითითებული, თითოეული ფაზის გავლას რამდენიმე წელი დასჭირდება, თუმცა ამ ეტაპზე მიღებული შედეგებით მეცნიერები იმედოვნებენ, რომ „მიტოტამს რეალური პოტენციალი აქვს,იქცეს ეფექტურ საშუალებად კიბოს წინააღმდეგ მიმართულ ბრძოლაში“. პროფესორ ირჟი ნეუჟილის თქმით, ტესტირების პირველი ფაზა, ანუ მედიკამანტების ტოქსიკურობის კლინიკური შემოწმება, დაგეგმილია 2017 წლის მეორე ნახევარში. მანამდე საჭიროა დაფინანსების მოძიება, რაც, მკვლევართა ჯგუფის ხელმძღვანელის თქმით, გულისხმობს გამარჯვებისთვის ბრძოლას მკაცრი კონკურენციის პირობებში:
„ხანდახან ვფიქრობ, რატომ არ უჭერენ მხარს მთავრობები კვლევებს კიბოს საწინააღმდეგო მედიკამენტების სფეროში. ჩვენთვის კარგად არის ცნობილი, რამდენი თანხა იხარჯება გზების მშენებლობაზე ...დეტალებზე აღარ მოვყვები, მაგრამ ყველამ ვიცით, რომ ხშირად ეს დაკარგული მილიონებია...ამიტომ ვფიქრობ ხოლმე, რომ იქნებ მთავრობებმა უფრო ეკონომიურად დახარჯონ ეს თანხა და შეძლონ დააფინანსონ ბიომედიცინის კვლევითი სფეროც. თუმცა ამას არ აკეთებენ. ამ გზით არ მიდიან ეკონომიკურად ძლიერი ქვეყნები, როგორებიც არიან ამერიკის შეერთებული შტატები და დიდი ბრიტანეთი. დაფინანსების გზები ყოველთვის კერძო ინვესტორამდე მიდის“, - ამბობს ირჟი ნეუჟილი და ამატებს, რომ დღესდღეობით ფუნქციონირებს მხოლოდ ექვსი-შვიდი მსხვილი ფარმაცევტული კომპანია, რომელიც ინტერესს გამოხატავს კიბოს საწინააღმდეგო მედიკამენტების გავრცელების მიმართ. ჩეხი პროფესორის თქმით, კლინიკური ტესტირების წარმატებით დასრულების შემდეგ, კვლევითი ცენტრი ლიცენზიას მიჰყიდის ერთ-ერთ ასეთ მსხვილ კომპანიას, რომელიც პასუხისმგებელი იქნება მედიკამენტის ოფიციალურ რეგისტრაციასა და მსოფლიოს მასშტაბით გავრცელებაზე. მანამდე კი ახალ ანტისიმსივნურ მედიკამენტს რამდენიმე მნიშვნელოვანი გამოცდა ელის.
