დანაშაულის პროფილაქტიკა საბჭოთა კავშირში

ავტორი: ლიკა ჯამბურია

რუსმა მწერალმა იური დომბროვსკიმ საკუთარ თავზე სრულად იწვნია საბჭოთა სისტემის გამანადგურებელი ძალა. ის ოთხჯერ დააპატიმრეს და საბოლოო ჯამში 20 წელი გაატარა გადასახლებაში. 1966 წელს კი ისევ ციხეში მოხვდა, ამჯერად, წვრილმანი ხულიგნობის ბრალდებით.

დაპატიმრების მიზეზი, ამჯერად, მწერლის მხრიდან კორპუსის სარდაფში მცხოვრები, დაჭრილი ქალის დახმარების სურვილი გახდა. მეზობლები, როგორც ჩანს, ხელსაყრელ შემთხვევას ელოდნენ და მილიცია გამოიძახეს. მილიციამ, ვითარებაში გარკვევის გარეშე, მწერალი განყოფილებაში გადაიყვანა. მოსამართლემ კი სასწრაფოდ მიუსაჯა ათდღიანი პატიმრობა. ბრალდებულს საქმის ვითარებაც კი არ მოაყოლეს: „მოსაყოლი არაფერია, ისედაც ყველაფერი ნათელია, დაჯექით და დაელოდეთ,“ უთხრეს მას. მოგვიანებით, დომბროვსკიმ მწერალთა კავშირიდან გამოითხოვა იურიდიული კონსულტანტი და მასთან ერთად გაეცნო საქმეს. სწორედ აქედან დაიწყო მომხდარის გაანალიზება და შედეგად შეიქმნა წერილი-მოთხრობა მწერალთა კავშირის სამდივნოს სახელზე სახელწოდებით „წვრილმანი ხულიგნის ჩანაწერები“.

დომბროვსკი დაკავებისთანავე მიხვდა, რომ ეს კონკრეტული ღონისძიება განსხვავდებოდა წინა პატიმრობებისგან. პირველი, რაც საკანში მოხვედრის შემდეგ შეამჩნია, იყო ნარები ლოგინის გარეშე. ამგვარი რამ, მას, ყველაზე მძიმე პირობებში, კოლიმას ბანაკებშიც კი არ უნახავს. როგორც ჩანს, ბერიას დროს, პატიმრისგან ჯერ კიდევ რაღაცას ელოდნენ - პატიმარს ჩვენება უნდა მიეცა, საქმე უნდა შექმნილიყო (გვარები უნდა დასახელებულიყო). ხულიგნობის ბრალდებით დაპატიმრებულ ადამიანებს კი, თავს პარსავდნენ და შიშველ ფიცრებზე დაძინებას აიძულებდნენ. უსამართლოდ დასჯილებს, ხშირად, ციხეშიც კი დასცინოდნენ - ჩვენ ის მაინც ვიცით, რისთვის ვზივართ, - ეუბნებოდნენ მათ ქურდები, მკვლელები და სხვა ჯურის დამნაშავენი.

მწერლის საკანში შიზოფრენიით დაავადებულიც იჯდა. ასეთი ადამიანები დომბროვსკის გადასახლებაშიც უნახავს, ისინი წლებს ნახევრად მძინარე მდგომარეობაში ატარებდნენ, საბჭოთა მთავრობა კი, მათთვისაც რაღაცის დამტკიცებას ცდილობდა. მეზობელ საკანში კი ყრუ-მუნჯი იხდიდა სასჯელს, რომელსაც ბრალდებაში, ისევე როგორც ყველა დანარჩენს, ეწერა, რომ უცენზურო სიტყვებით ილანძღებოდა.

დომბროვსკი ანონიმურ წერილსაც ახსენებს, რომელიც მის საქმეში ფიგურირებდა: „ჩემთვის კარგად იყო ნაცნობი ეს გულდასმით გამოყვანილი, სტანდარტული ასოები; ეს სტილი – პატრიოტული, უხვსიტყვიანი, საძაგელი და უმეცარი. ასეთი წერილი უამრავი მინახავს ჩემს საქმეებში, ჩემი მეგობრების საქმეებში, რეაბილიტაციის დროს ეს წერილები საიდანღაც ამოტივტივდებოდა ხოლმე.” ამ წერილებში ხშირად ფიგურირებდა სიტყვები -„რყვნის”, „არღვევს მორალურ კოდექსს” „ამორალურია”, „ანტისაზოგადოებრივია”. წერილის ავტორი ხაზგასმით აღნიშნავდა, რომ არანაირ ლიტერატურულ საუბრებს დომბროვსკი არ ეწეოდა. ამის ნაცვლად, მის სახლში, მათ შორის, ღამისთევითაც, გაურკვეველი ადამიანები დადიოდნენ. თუმცა, წერილით ამ დაპატიმრების დროს მოსამართლე არ დაინტერესებულა, ასეთი წერილები შემდგომი საქმეებისთვის გამოდგებოდა. ამ მეთოდს საბჭოთა საპატიმროებში ხშირად მიმართავდნენ, ბრალდებულებს ახსენებდნენ ძველ საქმეებს და ამით ცდილობდნენ ემოციური ზემოქმედება მოეხდინათ. წვრილმანი ხულიგნობისათვის უდანაშაულო ადამიანების გასამართლების ერთ-ერთი მიზეზი, შესაძლოა, ესეც იყო. საბჭოთა ხელისუფლება მუდმივად ეძებდა ადამიანების კონტროლის მექანიზმს. ნასამართლეობა კი ისეთი არგუმენტი იყო, რომელსაც ვერავინ უარყოფდა.

ირკვევა, რომ მწერლის და მისი თანასაკნელების დაპატიმრება განსაკუთრებული (19 დეკემბრის) დადგენილების შედეგი იყო. რატომ გახდა ეს დადგენილება საჭირო? მწერლის აზრით, დასჯის ყველა სხვა მეთოდისგან განსხვავებით, ამგვარი დადგენილება ყველაზე მეტად ემსახურება ადამიანის „ხელახალი აღზრდის” მიზანს. „გამოიტანეთ დასკვნები” – უთხრა მწერალს მოსამართლემ. თუმცა, გაუგებარია, რა დასკვნა უნდა გამოეტანათ ერთპიროვნულად გასამართლებულ, უდანაშაულო ადამიანებს. მწერალი ხაზს უსვამს, რომ არც ერთ ადამიანს მის საკანში არ შეუცვლია დამოკიდებულება რეჟიმის მიმართ. ეს დადგენილებაც და მიზანიც, რომელსაც ის ისახავდა, ისეთივე აბსურდული იყო, როგორც თავად სასამართლო სისტემა.

იმას, რომ დადგენილებამ არ გაამართლა ხელისუფლებაში მყოფნიც მიხვდნენ, რასაც მწერლის მიერ 1969 წელს დამატებული შენიშვნა (ამონარიდი მაშინდელი გაზეთიდან) ადასტურებს: „ორი წლის მანძილზე, რაც ბრძანებულება „წვრილმან ხულიგნობასთან მიმართებაში გამკაცრებული პასუხისმგებლობის” შესახებ მოქმედებდა, ეფექტი გაცილებით ნაკლები იყო, ვიდრე ჩვენ ველოდით“. ,,ამ დადგენილებამ 6 წლის მანძილზე მდგომარეობა ვერ შეცვალა, ხულიგნობის ფაქტებმა მოიმატა,” – უთხრა საგარეო საქმეთა მაშინდელმა მინისტრმა კრილოვმა მწერლებს 1972 წელს მწერალთა კავშირში შეხვედრაზე.

ამგვარად, ხულიგნობის შემთხვევები გახშირდა, სასჯილმოხდილების დამოკიდებულება რეჟიმის მიმართ უკეთესობისაკენ არ შეცვლილა – ვერანაირი დასკვნა ამ ხულიგნებად მონათლულმა ადამიანებმა ვერ გამოიტანეს. ჩნდება კითხვა, ვინ დარჩა მოგებული? მწერლის აზრით, მოგებული ამ შემთხვევაში მხოლოდ მოსამართლე იყო, რომელმაც განაჩენი სასამართლოს და ძიების გარეშე გამოიტანა და ამით დასრულებული საქმეების რიცხვი გაზარდა. დომბროვსკი ამ მოვლენას კომუნალური ბინის სასამართლოს უწოდებს - განაჩენის გამოტანა, ფაქტიურად ბინაშივე ხდებოდა მეზობლების მიერ, რომელთათვისაც ეს ოთახის გათავისუფლების მეთოდად იქცა. ამ კამპანიის კიდევ ერთი უბედურება იმაში მდგომარეობდა, რომ ამგვარი დადგენილებები კანონის მრავალმხრივი ინტერპრეტაციის საშუალებას იძლეოდა. ხულიგნობად შეიძლებოდა ჩათვლილიყო ნებისმიერი რამ. აქ მწერალს მაგალითად მოყავს გახმაურებული საქმე უსაქმურების შესახებ და ბროდსკის საქმეს იხსენებს. უსაქმურობის დანაშაული კოდექსში ნახსენებიც კი არ ყოფილა. უსაქმურობაში ადანაშაულებდნენ იმ ადამიანებსაც კი, რომლებიც ყოველდღე მუშაობდნენ, მათ საბრალდებო დასკვნაში იწერებოდა, რომ ისინი სამსახურით ნიღბავდნენ უსაქმურობას!

მწერლისავე ციტატით, რომ დავასრულოთ: „ალბათ, მართლაც არაფერი გამოვა აქედან. მაგრამ მე ვალდებული ვარ დავწერო. მე არც მოსამართლე ვარ, არც გამომძიებელი, არც მილიციის თანამშრომელი, არც სოციოლოგი და ამ შემთხვევაში არც მწერალი. მე მხოლოდ მესამე სართულის მაცხოვრებელი ვარ, რომელმაც ერთხელ საკუთარ თავს უფლება მისცა სარდაფში ჩასულიყო. ეს ყველაფერი კი ბინა 30-ის შეურაცხყოფა იყო. უპატიებელი შეურაცხყოფა!”