საპარლამენტო არჩევნებამდე 6 თვით ადრე Facebook-მა წაშალა ქართული წარმოშობის ასობით ყალბი გვერდი, ანგარიში, ჯგუფი და ინსტაგრამპროფილი.

წაშლილი ყალბი ანგარიშები თავს ასაღებდნენ ოპოზიციის ლიდერებად, ჯანდაცვის სპეციალისტებად, არარეალურ ადამიანებად, ახალი ამბების დამოუკიდებელ ორგანიზაციებად. ყალბი ანგარიშების პოსტების რეკლამაში, საერთო ჯამში, 54 ათასამდე ამერიკული დოლარი დაიხარჯა.

წაშლილი ანგარიშების უმრავლესობა საქართველოს მმართველი პარტიის „ქართული ოცნების“ ყოფილი პიარტექნოლოგის, კოკა ყანდიაშვილის ორგანიზაცია „ეS პერსონას“ უკავშირდება. მცირე ნაწილი კი - ოპოზიციურ პარტიასთან, „ერთიან ნაციონალურ მოძრაობასთან“ ასოცირებულ ადამიანებს. ორივე პარტია უარყოფს რაიმე კავშირს წაშლილ გვერდებთან.

ეს უკვე მეორე შემთხვევაა, როცა სოციალური მედიის გიგანტი ააშკარავებს და შლის - რასაც თავად უწოდებს - „კოორდინირებული არაავთენტური ქცევის“ (CIB) ქსელს. 2019 წლის დეკემბერში პლატფორმიდან წაიშალა სარეკლამო სააგენტო „პანდასა“ და „ქართული ოცნების“ ხელისუფლებასთან დაკავშირებული ასობით გვერდი.

ფეისბუკმა ანგარიშები წაშალა არა იმიტომ, რომ მათი კონტენტი შეიცავდა, მაგალითად, სიძულვილის ენას, მუქარას, ტყუილს, არამედ იმიტომ, რომ ქსელის უკან მდგომი ადამიანები ყალბი ქცევებით მალავდნენ რეალურ იდენტობას, რათა მათი აქტივობა უფრო სანდო ყოფილიყო.

პროსამთავრობო და ანტიოპოზიციური: რას პოსტავდა “ეS პერსონას” ქსელი?

511 გვერდი, 101 ანგარიში, 122 ჯგუფი და 56 Instagram ანგარიში - „ეS პერსონის“ ამ წაშლილი ქსელის უკან მდგომი პირები რეალური ადამიანების თუ ორგანიზაციების მოპარული იდენტობებით საკუთარი კონტენტის პოპულარიზაციას ეწეოდნენ.

ქსელის პოსტები ქვეყნის შიდა აუდიტორიაზე იყო მიმართული და, ძირითადად, ეხებოდა ადგილობრივ ამბებს - არჩევნებს, მთავრობის პოლიტიკას, ხელისუფლების წარმომადგენლებს. აკრიტიკებდნენ ოპოზიციას, ჟურნალისტებსა და აქტივისტებს.

• წაშლილ გვერდებს დაახლოებით 973,000 გამომწერი ჰყავდა;
• ჯგუფებში გაწევრიანებული იყო დაახლოებით მილიონ-ნახევარზე მეტი ანგარიში;
• ინსტაგრამანგარიშებს კი დაახლოებით 26,000 გამომწერი ჰყავდა.

საკუთარ განცხადებაში ფეისბუკი მხოლოდ რამდენიმე მაგალითით შემოიფარგლა, თუმცა სოციალურმა ქსელმა „ეS პერსონასთან“ დაკავშირებული ქსელის დიდ ნაწილზე წვდომა მისცა „ატლანტიკური საბჭოს“ ციფრული კრიმინალისტური კვლევის ლაბორატორიას (DFRLab). კვლევის თანახმად, ქსელი ეწეოდა:

აქტივისტებისა და ოპოზიციონერების დისკრედიტაციას

აზიარებდა პროსახელისუფლებო სიახლეებს

“ქართული ოცნების” მხარდამჭერ, პოზიტიურ სიახლეებს რუსული დომენების მქონე საიტებიდან

“ინფოდემია”

ფეისბუკის განცხადებით, ახლახან, დაკავშირებულმა ქსელმა კოვიდ-19-ის შესახებ დაიწყო წერა. სოციალური ქსელი აცხადებს, რომ პოსტების ნაწილი ჯანმრთელობისთვის მავნე მცდარი ინფორმაციის წყარო იყო და ისინი წაიშალა.

რა არის “ეSპერსონა” და ვინაა კოკა ყანდიაშვილი?

„ესპერსონა“ საკუთარ თავს მედიაპლატფორმას უწოდებს, რომელიც თავს უყრის ქართველი და უცხოელი ცნობილი ადამიანების შესახებ ინფორმაციას და „ცხელ“ ამბებს. ორგანიზაციის მფლობელი კოკა ყანდიაშვილია.

49 წლის კოკა ყანდიაშვილი პროფესიით ჟურნალისტია. იყო სხვადასხვა გაზეთის კორესპონდენტი; რუსეთის სატელევიზიო და რადიო მაუწყებლობის კომპანიის თანამშრომელი; ტელეკომპანია იმედის გენერალური დირექტორი. 2013 წლის აპრილიდან ის იკავებდა საქართველოს მთავრობის კანცელარიის საზოგადოებასთან ურთიერთობის დეპარტამენტის უფროსის პოსტს, შემდეგ კი გახდა მთავრობის კანცელარიის კონსულტანტი საზოგადოებასთან ურთიერთობის საკითხებში.

ყანდიაშვილს აქამდე არაერთხელ დასდეს ბრალი „ტროლების ფაბრიკის“ ხელმძღვანელობაში მედიამ და არასამთავრობო ორგანიზაციებმა.

გასული წლის დეკემბერს, როცა ფეისბუკმა პირველად წაშალა ქართული არაავთენტური ქცევის ქსელი, ყანდიაშვილი ამბობდა:

„კარგია, რომ ფეისბუკმა ყურადღება მიაქცია საქართველოს. იმედია, მალე ნამდვილი ბოტები და ტროლებიც გამომჟღავნდებიან… როცა ტელევიზორში გაცხადდა, რომ კოკა ყანდიაშვილი არის ტროლების ფაბრიკის დირექტორი, უბრალოდ შევეცადე გავრკვეულიყავი, რა არის ეს ტროლი და რა არის ბოტი“.

„მითების დეტექტორი“ გასული წლის დეკემბერში წერდა ყანდიაშვილის საქმიანობაზე. მაშინ „მითლაბმა“ კონკრეტული ჯგუფები და ფსევდო მედიაგვერდები დაასახელა:

• გაიხალისე ცხოვრება - 409 598 წევრი;
• ბიძინა ივანიშვილი ჩემი თანამოქალაქეა! - 409 596 წევრი;
• მსოფლიო ამბები - 269 664 წევრი;
• ჩვენ გვიხარია ცხოვრება - 227 389;
• ჯგუფი - 209 760 წევრი;
• Daily News;
• Info-page;
• Media bobo;
• ​News-სიახლეები;
• Ambebi;
• Wnews;
• სიახლეები;
• News.;
• News Post;

არც ერთი მათგანი დღეს ფეისბუკზე აღარ იძებნება.

აღარ იძებნება თავად ყანდიაშვილის პირადი პროფილი. ასევე, მისი ცოლის, ნონა ყანდიაშვილის გვერდიც, რომელიც 2012-17 წლებში მთავრობის ადმინისტრაციის პრესსამსახურის უფროსი იყო.

ახლა, კოკა ყანდიაშვილი აცხადებს, რომ ფეისბუკს პოლიტიკურად ანგაჟირებულმა ორგანიზაციებმა მიაწოდეს კვლევის მასალები.

რაზე პოსტავდა “ნაციონალურ მოძრაობასთან” აფილირებული ქსელი?

ფეისბუკის განცხადებით, ქსელის უკან მდგომი ადამიანები ავთენტური და არაავთენტური ანგარიშების კომბინაციას იყენებდნენ კონტენტზე კომენტარის გასაკეთებლად და ჯგუფებისა თუ გვერდების სამართავად, რომელთა ნაწილი მოქმედებდა როგორც დამოუკიდებელი მედიასაშუალება. უმეტესწილად, ისინი პოსტავდნენ ადგილობრივ მოვლენებსა და პოლიტიკურ თემებზე, როგორებიცაა 2018 წლის არჩევნები, ქართული მართლმადიდებელი ეკლესია, ხელისუფლების მიერ კორონავირუსის პანდემიის მართვის კრიტიკა და სხვა. მოცემული გვერდების ნაწილს 2018 წლის შემდეგ არ უაქტიურია.

• წაშლილ გვერდებს დაახლოებით 785 000 გამომწერი ჰყავდა;
• ჯგუფებში გაწევრიანებული იყო დაახლოებით 6 300 ანგარიში;
• ინსტაგრამანგარიშებს კი დაახლოებით 26 000 გამომწერი ჰყავდა.

ფეისბუკი აქაც მხოლოდ რამდენიმე მაგალითით შემოიფარგლა. DFRLab კი აცხადებს, რომ „ნაციონალურ მოძრაობასთან“ დაკავშირებული ქსელის შესწავლის საშუალება არ მიეცა.

$53 800 - პოლიტიკურ რეკლამაში?

ფეისბუკზე რეკლამაში „ეS პერსონის“ ქსელმა დაახლოებით 30 000 აშშ დოლარი დახარჯა. „ნაციონალურ მოძრაობასთან“ დაკავშირებულმა ქსელმა კი - 23 800 აშშ დოლარი. უცნობია, საერთო ჯამში, რა თანხაა დახარჯული ამ ქსელის უკან მდგომი ადამიანების ხელფასებში, ქირაში, ტექნიკის საფასურსა თუ სხვა ხარჯებში.

არის თუ არა ეს პოლიტიკური რეკლამა ან/და შემოწირულება, რომლის მიზანი ამომრჩევლის არჩევანზე გავლენის მოხდენაა?

“კიდევ ერთხელ მოვითხოვეთ პოლიტიკური რეკლამის ბიბლიოთეკის ჩართვა საქართველოში პოლიტიკური რეკლამის გამჭვირვალობისთვის, და ისინიც [ფეისბუკის წარმომადგენლები] კიდევ ერთხელ დაგვპირდნენ, რომ აუცილებლად ჩაირთვება“, - აცხადებს „სამართლიანი არჩევნების“ დირექტორი მიხეილ ბენიძე და განაგრძობს: „მაგრამ ჯერ არ ვიცით ზუსტი დრო, თუ როდის“.

ბენიძეს მიაჩნია, რომ იმ შემთხვევაშიც, თუ ფეისბუკზე პარტიების უბრალო მხარდამჭერები ხარჯავენ ფულს, ესეც დეკლარირებული უნდა იყოს, როგორც კონტრიბუცია.

ამით მორჩა?

„სამართლიანი არჩევნები“ - რომელსაც ფეისბუკთან კომუნიკაცია აქვს - აცხადებს, რომ რუსულ პროპაგანდისტულ მედია „ნიუს-ფრონტის“ ქართულ ანგარიშებთან ერთად, სოციალურმა ქსელმა ასევე გააუქმა კრემლის დაფინანსებული „სპუტნიკის“ ქსელი საქართველოში.

ალბათ, ახალი ყალბი გვერდები და ანგარიშები ისევ შეიქმნება, მაგრამ მათ მეტი დრო და რესურსი დასჭირდებათ, რომ იმავე ოდენობის ადამიანს მისწვდნენ. საპარლამენტო არჩევნებამდე 6 თვეა დარჩენილი.

„ახლო მომავალში, ჩემს ახალგაზრდა და ძალიან ნიჭიერ გუნდთან ერთად, უფრო საინტერესო მედია პროდუქტებს შევთავაზებთ ჩვენს საზოგადოებას“, - აცხადებს კოკა ყანდიაშვილი და განაგრძობს: „ასევე მჭიდრო თანამშრომლობას გავაგრძელებთ ფეისბუკთან, გუგლთან და სხვა სოციალურ ქსელებთან, რათა ნამდვილად ეფექტური იყოს ფეიკ ნიუსებთან, რუსულ პროპაგანდასთან და საზოგადოების შეცდომაში შეყვანის მცდელობასთან ბრძოლა“.