ლევან ასაბაშვილი ახალგაზრდა არქიტექტორი და ურბანისტია, რომელიც აკვირდება ურბანულ ცვლილებებში იდეოლოგიურ გავლენებსა და ტენდენციებს. ლევან ასაბაშვილი ურბანული პროექტის ფარგლებში რეგიონებს სტუმრობდა. ბოლოს ის სვანეთში იყო, სადაც, მისი თქმით, ადგილობრივი კულტურული სივრცის უხეში მორღვევა ხდება, რაც, მისი აზრით, გრძელვადიან პერსპექტივაში, შესაძლოა, თავად დაგეგმილი ტურიზმის განვითარებისთვის წამგებიანი იყოს. ლევან ასაბაშვილს დათო ჩაგანავა ესაუბრა.
ლევან ასაბაშვილი: რეალურად იმ ტურისტებს, რომლებიც ჩადიან სვანეთში, აინტერესებთ ნახვა იმ სიძველეებისა, იმ ცხოვრების წესისა, რაც იქ საუკუნეების განმავლობაშია დამკვიდრებული და არსებობს. ასეთი ბრუტალური ჩარევებით და ხელოვნურად შექმნილი ისტორიით, ხელოვნურად შექმნილი არქიტექტურით და ხელოვნურად შექმნილი სიძველეებით, რა თქმა უნდა, გრძელვადიან პერსპექტივში იმის განადგურება ხდება, რაც უნიკალური და სვანეთისთვის დამახასიათებელია. გზა ძალიან კარგია, რომელიც გაჰყავთ, თუმცა, მთლიანობაში, იქ გატარებული პოლიტიკა, საბოლოო ჯამში, იქნება უფრო მეტი ზიანის, ვიდრე სიკეთის მომტანი ამ რეგიონისთვის. ეს ინფრასტრუქტურული, ფასადური ჩარევა, რაღაცების ხელოვნური დაძველება, პოლიციის უზარმაზარი შენობა, რომელსაც მოდიფიცირებული კოშკის ფორმა აქვს...
რადიო თავისუფლება: არის ხელოვნური მცდელობა ცხოვრების წესის შეცვლისა, არქიტექტურული იდეოლოგიისა, რომელიც მესიჯია მოსახლეობისთვის, რომ ისინი ზევიდან წამოსულ დისკურსს უნდა დამორჩილდნენ და შეცვალონ საუკუნეების განმავლობაში ჩამოყალიბებული ცხოვრების წესი და ჩამოყალიბებული სოციალური სტრუქტურა?
ლევან ასაბაშვილი: დიახ, და, ამავე დროს, როგორც უკვე ვთქვი, სოციალური ურთიერთობები და სტრუქტურა არის, პირველ რიგში, ის, რაც არის უნიკალური ამ შემთხვევაში ამ ადგილისთვის. მაგალითად, მესტიის მთავარ ქუჩაზე აიკრძალა ძროხის გატარება, ეს კი ნიშნავს, რომ მთავარ ქუჩაზე მცხოვრები ადამიანები ძროხას ვერ იყოლიებენ. არადა, მესტიის და ზოგადად სვანეთის მთავარი ეკონომოკური ფაქტორი არის მესაქონლეობა და კარტოფილის მოყვანა. მაგალითად, შევხედოთ საკითხს ასე. ის თანხა, რაც რეაბილიტაციაზე იხარჯება, რომ დახარჯულიყო გეგმიურად ადგილობრივი ეკონომიკის განვითარებაზე, იმავე მესაქონლეობის წახალისებაზე, იმავე კარტოფილის ან ბოსტნეულის წარმოებაზე, იმავე სხვა ალტერნატიული მცირე წარმოებების განვითარებაზე, ეს უფრო დიდ ტურისტულ პოტენციალს მისცემდა ქვეყანას გრძელვადიან პერსპექტივაში, ვიდრე ეს ხელოვნური ტურისტული ინფრასტრუქტურის შექმნა. რადგან როცა იგივე ტურისტი ჩადის სვანეთში, მას არ აინტერესებს გაფასადებული, ხელოვნურად მოგონილი თემატური პარკი, დისნეილენდის ტიპის, და აინტერესებს იქაური ადამიანების ყოველდღიურობა, იქაური ადამიანების ადათ-წესები, სოციალური ურთიერთობები და, რა თქმა უნდა, ის უნიკალური ეკოლოგიური ბუნებრივი გარემო, რაც სვანეთს აქვს. მაგალითად, ეკოლოგიურ გარემოს რაც შეეხება: მესტიიდან უშგულის გზაზე არის მონაკვეთი, სადაც პლატოსავით კეთდება, სადაც არის უნიკალური ფიჭვის ტყე. ამ რეაბილიტაციის პროცესში დაიწყო ამ ადვილად მისადგომ ადგილზე ამ ტყის მოჭრა. აქ რამდენიმე ფაქტორია: ერთი - სოციალური სტრუქტურის რღვევა, ანუ ეს ტყე საუკუნეების განმავლობაში ეკუთვნოდა სოფელ მულახს და, ადგილობრივების თქმით, ნებისმიერი სხვა, არამულახელი, ხელს ვერ ჰკიდებდა ამ ტყეს და თავად მულახელები ტყეს უვლიდნენ, ჭრიდნენ დაბერებული ტყის ნაწილს, ანუ ეს იყო ამ ტყის შენარჩუნების საუკუნეებით ჩამოყალიბებული არაფორმალური მექანიზმი. ახლა რა მოხდა? დღეს ეს ტყე იჭრება, იქვე იხერხება და გამოუმშრალი მასალა სწრაფ-სწრაფად მიდის რეაბილიტაციის პროცესზე. გამოუმშრალი მასალა დიდხანს ვერ ძლებს, სკდება, იღუნება, ანუ რეალურად ამ ხელოვნური დაუგეგმავი და არარაციონალური ჩარევით ეს ტყე უშედეგოდ, უბრალოდ ნადგურდება.
რადიო თავისუფლება: თუ სწორად ვხვდები, შენ ამბობ, რომ თუ სახელმწიფო დაეხმარებოდა ამ შემთხვევაში სვანეთს თავისი არსებული სტრუქტურა გაეძლიერებინა, შეენარჩუნებინა, მერე უკვე ფეხზე დამდგარი თავად დაიწყებდა ტურისტული სერვისის შექმნას სვანეთის უნიკალურობით, განსხვავებული იდენტობით დაინტერესებული ადამიანებისთვის. ანუ ეს მოხდებოდა ორგანულად…
ლევან ასაბაშვილი: ეს ასეა და ის, რომ ასე არ ხდება, არის რეალურად ადგილობრივი თვითმმართველობის არარსებობის ბრალი. სვანეთის ადგილობრივი მოსახლეობა ღიად გამოხატავს პროტესტს ამ პროცესების მიმართ.
რადიო თავისუფლება: თუმცა იქნებ ეს პროტესტი ან თვითმართვის უნარი დაბალია და ეს არის მიზეზი, რომ პროცესები ცენტრალიზებულად იმართება? ანუ მთავრობა ამბობს, შენ არ იცი რა გინდა, აგერ მე მოვდივარ, მე ვიცი, რაც არის საჭირო და ამას ვაკეთებ…
ლევან ასაბაშვილი: შეიძლება ეს ზოგადად, ტენდენციურად სხვა რეგიონებზე ვთქვათ, მაგრამ სვანეთზე ამის თქმა ძნელია. სვანეთს აქვს საუკუნეების განმავლობაში ჩამოყალიბებული უნიკალური თვითმმართველობის გამოცდილება და სისტემა. ეს, უბრალოდ, არის იმის მიზეზი, რომ ამ შემთხვევაში ხელისუფლება არ აძლევს ადგილობრივ თვითმმართველობებს გადაწყვეტილებების მიღების და განვითარების საშუალებას. პროცესები იმართება თბილისიდან. და აქ კი მივადექით მთავარ ფაქტორს და მიზეზს. ეს ცენტრალიზებული მართვა არის მექანიზმი რადიკალური ნეოლიბერალური პოლიტიკის ხელში. ანუ ეს რადიკალური ცენტრალიზებული მართვა არის მექანიზმი ველური კაპიტალიზმის, თავისუფალი ბაზრის ხელში. ძლიერი თვითმმართველობის პირობებში ეს რეალურად ვერ განხორციელდებოდა.
რადიო თავისუფლება: იმიტომ, რომ დრო უნდა?
ლევან ასაბაშვილი: იმიტომ, რომ დრო უნდა. იმიტომ, რომ იქნებოდა წინააღმდეგობა. იმიტომ, რომ როდესაც რეგიონში მიდიხარ და ეუბნები, რომ შენ უნდა შეცვალო შენი საუკუნეების განმავლობაში ჩამოყალიბებული სოციალური სტრუქტურა და შენ უნდა გახდე ტურისტული ცენტრი, შენს ტყეებს შენ აღარ განაგებ, ნებართვა არაბი ინვესტორისგან უნდა აიღო, ამ მდინარეში ვეღარ მოიპოვებ შენ ოქროს, იმიტომ რომ ეს რესურსი არის გაყიდული, ეს რეალურად შექმნიდა სერიოზულ წინააღმდეგობას და თუ ადგილობრივი ხელისუფლება არ გაითვალისწინებდა მოსახლეობის განწყობებს, დემოკრატიულ სივრცეში ეს ადგილობრივი ხელისუფლება ვერ დარჩებოდა იქ. ამავე დროს, უნდა დავძინო, რომ ჩემი ხშირი ვიზიტებისას, ადგილობრივებთან საუბრებისას რეგიონებში, იმავე სვანეთში, შემიძლია ვთქვა, რომ ამ ადამიანებმა გაცილებით უფრო საღად იციან რა არის საჭირო იქაურობის ფეხზე დასაყენებლად.
რადიო თავისუფლება: ანუ გამოდის, რომ ხელისუფლება ამ შემთხვევაში, თქვენი აზრით, დგას ინვესტიციის, ფულადი ნაკადების მხარეს, ხოლო მოსახლეობა არის მეორე მხარეს…
ლევან ასაბაშვილი: ამ ბოლო დროს გაჩნდა დისკურსი ურბანული რეაბილიტაციების პროცესში, რომელშიც ხშირად გვესმის, რომ რაღაცები ხდება პიროვნული მოწონება-არმოწონების გამო. ანუ, მაგალითად, არის დისკურსი, რომ მიშას, ანუ პრეზიდენტს, უყვარს კიჩი და ამიტომ ხდება ამ პროცესების ფორსირება და ამიტომ ხდება ზედაპირული გაფასადება. თუმცა მე ვფიქრობ, რომ აქ არანაირი კავშირი არ აქვს პიროვნებებს, მთავარი პრობლემა, კიდევ ერთხელ ვამბობ, არის სისტემური პრობლემა, რომელსაც ჰქვია ველური კაპიტალიზმი, და ამ პროცესში პიროვნებებს აქვთ, უბრალოდ, შემსრულებლების როლი.
რადიო თავისუფლება: ანუ ჩვენ წინააღმდეგობის გარეშე ვემორჩილებით ფულად ნაკადებს, გავლენებს, კაპიტალის დინებებს... ხელისუფლება ამას ხელს უწყობს - ამ გაგებით, არის შემსრულებელი…
ლევან ასაბაშვილი: დიახ, და ეს, საბოლოოდ, გამოიწვევს იმას, რომ მოსახლეობის ძირითადი ნაწილი სერვისის, მომსახურების სფეროში უნდა ჩაებას, გახდეს დაქირავებული დიდი ფულადი ინტერესებისა, მიატოვოს საკუთარი მცირე კულტურული ცხოვრების წესი... ეს ტენდენციები თავს იჩენდა ყველა განვითარებად ქვეყანაში, იმავე აღმოსავლეთ ევროპაშიც.
რადიო თავისუფლება: თუმცა, როგორც ვხვდები, მათ შეძლეს მეტნაკლებად ბალანსის დაცვა, ანუ ბოლომდე არ ჩაიძირნენ ამაში. იქნებ ისინი უფრო მეტად იყვნენ მზად?
ლევან ასაბაშვილი: მე ვფიქრობ, რომ ეს რესურსი აქაც არსებობს. უბრალოდ, ამას სურვილი და მონდომება სჭირდება, სჭირდება დიალოგი, მოსმენა და ეს არაა ის, რაც სწრაფად ხდება. გამოსავალი ადგილობრივი თვითმმართველობის გაძლიერებაა. ამასთან, კიდევ უნდა გავიმეორო, რომ გრძელვადიან პერსპექტივაში ეს ქვეყნისთვის უფრო მომგებიანი იქნება.
ახლანდელი პოლიტიკა, რაც ხორციელდება, მთავარ აქცენტს ტურიზმზე სვამს. თუმცა, როცა მთავარი აქცენტი ტურიზმზე კეთდება, ეს ძალიან სარისკოა. ტურიზმი არის ისეთი სფერო, რომელიც ძალიან მოკლე ხანში იცვლება, იცვლება ტენდენციები მსოფლიოში, ტურისტული ტენდენციები, და, აქედან გამომდინარე, მხოლოდ ტურიზმზე დადება ფსონის ქვეყნის რეგიონების და, ზოგადად, ქვეყნის მომავლის გათვლისას, არის ძალიან დიდი შეცდომა. ტურიზმი ერთ-ერთი ნაწილი უნდა იყოს, ორგანული ნაწილი ამ რეგიონებისა, იმავე სვანეთისა.
ლევან ასაბაშვილი: რეალურად იმ ტურისტებს, რომლებიც ჩადიან სვანეთში, აინტერესებთ ნახვა იმ სიძველეებისა, იმ ცხოვრების წესისა, რაც იქ საუკუნეების განმავლობაშია დამკვიდრებული და არსებობს. ასეთი ბრუტალური ჩარევებით და ხელოვნურად შექმნილი ისტორიით, ხელოვნურად შექმნილი არქიტექტურით და ხელოვნურად შექმნილი სიძველეებით, რა თქმა უნდა, გრძელვადიან პერსპექტივში იმის განადგურება ხდება, რაც უნიკალური და სვანეთისთვის დამახასიათებელია. გზა ძალიან კარგია, რომელიც გაჰყავთ, თუმცა, მთლიანობაში, იქ გატარებული პოლიტიკა, საბოლოო ჯამში, იქნება უფრო მეტი ზიანის, ვიდრე სიკეთის მომტანი ამ რეგიონისთვის. ეს ინფრასტრუქტურული, ფასადური ჩარევა, რაღაცების ხელოვნური დაძველება, პოლიციის უზარმაზარი შენობა, რომელსაც მოდიფიცირებული კოშკის ფორმა აქვს...
რადიო თავისუფლება: არის ხელოვნური მცდელობა ცხოვრების წესის შეცვლისა, არქიტექტურული იდეოლოგიისა, რომელიც მესიჯია მოსახლეობისთვის, რომ ისინი ზევიდან წამოსულ დისკურსს უნდა დამორჩილდნენ და შეცვალონ საუკუნეების განმავლობაში ჩამოყალიბებული ცხოვრების წესი და ჩამოყალიბებული სოციალური სტრუქტურა?
ლევან ასაბაშვილი: დიახ, და, ამავე დროს, როგორც უკვე ვთქვი, სოციალური ურთიერთობები და სტრუქტურა არის, პირველ რიგში, ის, რაც არის უნიკალური ამ შემთხვევაში ამ ადგილისთვის. მაგალითად, მესტიის მთავარ ქუჩაზე აიკრძალა ძროხის გატარება, ეს კი ნიშნავს, რომ მთავარ ქუჩაზე მცხოვრები ადამიანები ძროხას ვერ იყოლიებენ. არადა, მესტიის და ზოგადად სვანეთის მთავარი ეკონომოკური ფაქტორი არის მესაქონლეობა და კარტოფილის მოყვანა. მაგალითად, შევხედოთ საკითხს ასე. ის თანხა, რაც რეაბილიტაციაზე იხარჯება, რომ დახარჯულიყო გეგმიურად ადგილობრივი ეკონომიკის განვითარებაზე, იმავე მესაქონლეობის წახალისებაზე, იმავე კარტოფილის ან ბოსტნეულის წარმოებაზე, იმავე სხვა ალტერნატიული მცირე წარმოებების განვითარებაზე, ეს უფრო დიდ ტურისტულ პოტენციალს მისცემდა ქვეყანას გრძელვადიან პერსპექტივაში, ვიდრე ეს ხელოვნური ტურისტული ინფრასტრუქტურის შექმნა. რადგან როცა იგივე ტურისტი ჩადის სვანეთში, მას არ აინტერესებს გაფასადებული, ხელოვნურად მოგონილი თემატური პარკი, დისნეილენდის ტიპის, და აინტერესებს იქაური ადამიანების ყოველდღიურობა, იქაური ადამიანების ადათ-წესები, სოციალური ურთიერთობები და, რა თქმა უნდა, ის უნიკალური ეკოლოგიური ბუნებრივი გარემო, რაც სვანეთს აქვს. მაგალითად, ეკოლოგიურ გარემოს რაც შეეხება: მესტიიდან უშგულის გზაზე არის მონაკვეთი, სადაც პლატოსავით კეთდება, სადაც არის უნიკალური ფიჭვის ტყე. ამ რეაბილიტაციის პროცესში დაიწყო ამ ადვილად მისადგომ ადგილზე ამ ტყის მოჭრა. აქ რამდენიმე ფაქტორია: ერთი - სოციალური სტრუქტურის რღვევა, ანუ ეს ტყე საუკუნეების განმავლობაში ეკუთვნოდა სოფელ მულახს და, ადგილობრივების თქმით, ნებისმიერი სხვა, არამულახელი, ხელს ვერ ჰკიდებდა ამ ტყეს და თავად მულახელები ტყეს უვლიდნენ, ჭრიდნენ დაბერებული ტყის ნაწილს, ანუ ეს იყო ამ ტყის შენარჩუნების საუკუნეებით ჩამოყალიბებული არაფორმალური მექანიზმი. ახლა რა მოხდა? დღეს ეს ტყე იჭრება, იქვე იხერხება და გამოუმშრალი მასალა სწრაფ-სწრაფად მიდის რეაბილიტაციის პროცესზე. გამოუმშრალი მასალა დიდხანს ვერ ძლებს, სკდება, იღუნება, ანუ რეალურად ამ ხელოვნური დაუგეგმავი და არარაციონალური ჩარევით ეს ტყე უშედეგოდ, უბრალოდ ნადგურდება.
რადიო თავისუფლება: თუ სწორად ვხვდები, შენ ამბობ, რომ თუ სახელმწიფო დაეხმარებოდა ამ შემთხვევაში სვანეთს თავისი არსებული სტრუქტურა გაეძლიერებინა, შეენარჩუნებინა, მერე უკვე ფეხზე დამდგარი თავად დაიწყებდა ტურისტული სერვისის შექმნას სვანეთის უნიკალურობით, განსხვავებული იდენტობით დაინტერესებული ადამიანებისთვის. ანუ ეს მოხდებოდა ორგანულად…
ლევან ასაბაშვილი: ეს ასეა და ის, რომ ასე არ ხდება, არის რეალურად ადგილობრივი თვითმმართველობის არარსებობის ბრალი. სვანეთის ადგილობრივი მოსახლეობა ღიად გამოხატავს პროტესტს ამ პროცესების მიმართ.
რადიო თავისუფლება: თუმცა იქნებ ეს პროტესტი ან თვითმართვის უნარი დაბალია და ეს არის მიზეზი, რომ პროცესები ცენტრალიზებულად იმართება? ანუ მთავრობა ამბობს, შენ არ იცი რა გინდა, აგერ მე მოვდივარ, მე ვიცი, რაც არის საჭირო და ამას ვაკეთებ…
ლევან ასაბაშვილი: შეიძლება ეს ზოგადად, ტენდენციურად სხვა რეგიონებზე ვთქვათ, მაგრამ სვანეთზე ამის თქმა ძნელია. სვანეთს აქვს საუკუნეების განმავლობაში ჩამოყალიბებული უნიკალური თვითმმართველობის გამოცდილება და სისტემა. ეს, უბრალოდ, არის იმის მიზეზი, რომ ამ შემთხვევაში ხელისუფლება არ აძლევს ადგილობრივ თვითმმართველობებს გადაწყვეტილებების მიღების და განვითარების საშუალებას. პროცესები იმართება თბილისიდან. და აქ კი მივადექით მთავარ ფაქტორს და მიზეზს. ეს ცენტრალიზებული მართვა არის მექანიზმი რადიკალური ნეოლიბერალური პოლიტიკის ხელში. ანუ ეს რადიკალური ცენტრალიზებული მართვა არის მექანიზმი ველური კაპიტალიზმის, თავისუფალი ბაზრის ხელში. ძლიერი თვითმმართველობის პირობებში ეს რეალურად ვერ განხორციელდებოდა.
რადიო თავისუფლება: იმიტომ, რომ დრო უნდა?
ლევან ასაბაშვილი: იმიტომ, რომ დრო უნდა. იმიტომ, რომ იქნებოდა წინააღმდეგობა. იმიტომ, რომ როდესაც რეგიონში მიდიხარ და ეუბნები, რომ შენ უნდა შეცვალო შენი საუკუნეების განმავლობაში ჩამოყალიბებული სოციალური სტრუქტურა და შენ უნდა გახდე ტურისტული ცენტრი, შენს ტყეებს შენ აღარ განაგებ, ნებართვა არაბი ინვესტორისგან უნდა აიღო, ამ მდინარეში ვეღარ მოიპოვებ შენ ოქროს, იმიტომ რომ ეს რესურსი არის გაყიდული, ეს რეალურად შექმნიდა სერიოზულ წინააღმდეგობას და თუ ადგილობრივი ხელისუფლება არ გაითვალისწინებდა მოსახლეობის განწყობებს, დემოკრატიულ სივრცეში ეს ადგილობრივი ხელისუფლება ვერ დარჩებოდა იქ. ამავე დროს, უნდა დავძინო, რომ ჩემი ხშირი ვიზიტებისას, ადგილობრივებთან საუბრებისას რეგიონებში, იმავე სვანეთში, შემიძლია ვთქვა, რომ ამ ადამიანებმა გაცილებით უფრო საღად იციან რა არის საჭირო იქაურობის ფეხზე დასაყენებლად.
რადიო თავისუფლება: ანუ გამოდის, რომ ხელისუფლება ამ შემთხვევაში, თქვენი აზრით, დგას ინვესტიციის, ფულადი ნაკადების მხარეს, ხოლო მოსახლეობა არის მეორე მხარეს…
ლევან ასაბაშვილი: ამ ბოლო დროს გაჩნდა დისკურსი ურბანული რეაბილიტაციების პროცესში, რომელშიც ხშირად გვესმის, რომ რაღაცები ხდება პიროვნული მოწონება-არმოწონების გამო. ანუ, მაგალითად, არის დისკურსი, რომ მიშას, ანუ პრეზიდენტს, უყვარს კიჩი და ამიტომ ხდება ამ პროცესების ფორსირება და ამიტომ ხდება ზედაპირული გაფასადება. თუმცა მე ვფიქრობ, რომ აქ არანაირი კავშირი არ აქვს პიროვნებებს, მთავარი პრობლემა, კიდევ ერთხელ ვამბობ, არის სისტემური პრობლემა, რომელსაც ჰქვია ველური კაპიტალიზმი, და ამ პროცესში პიროვნებებს აქვთ, უბრალოდ, შემსრულებლების როლი.
რადიო თავისუფლება: ანუ ჩვენ წინააღმდეგობის გარეშე ვემორჩილებით ფულად ნაკადებს, გავლენებს, კაპიტალის დინებებს... ხელისუფლება ამას ხელს უწყობს - ამ გაგებით, არის შემსრულებელი…
ლევან ასაბაშვილი: დიახ, და ეს, საბოლოოდ, გამოიწვევს იმას, რომ მოსახლეობის ძირითადი ნაწილი სერვისის, მომსახურების სფეროში უნდა ჩაებას, გახდეს დაქირავებული დიდი ფულადი ინტერესებისა, მიატოვოს საკუთარი მცირე კულტურული ცხოვრების წესი... ეს ტენდენციები თავს იჩენდა ყველა განვითარებად ქვეყანაში, იმავე აღმოსავლეთ ევროპაშიც.
რადიო თავისუფლება: თუმცა, როგორც ვხვდები, მათ შეძლეს მეტნაკლებად ბალანსის დაცვა, ანუ ბოლომდე არ ჩაიძირნენ ამაში. იქნებ ისინი უფრო მეტად იყვნენ მზად?
ლევან ასაბაშვილი: მე ვფიქრობ, რომ ეს რესურსი აქაც არსებობს. უბრალოდ, ამას სურვილი და მონდომება სჭირდება, სჭირდება დიალოგი, მოსმენა და ეს არაა ის, რაც სწრაფად ხდება. გამოსავალი ადგილობრივი თვითმმართველობის გაძლიერებაა. ამასთან, კიდევ უნდა გავიმეორო, რომ გრძელვადიან პერსპექტივაში ეს ქვეყნისთვის უფრო მომგებიანი იქნება.
ახლანდელი პოლიტიკა, რაც ხორციელდება, მთავარ აქცენტს ტურიზმზე სვამს. თუმცა, როცა მთავარი აქცენტი ტურიზმზე კეთდება, ეს ძალიან სარისკოა. ტურიზმი არის ისეთი სფერო, რომელიც ძალიან მოკლე ხანში იცვლება, იცვლება ტენდენციები მსოფლიოში, ტურისტული ტენდენციები, და, აქედან გამომდინარე, მხოლოდ ტურიზმზე დადება ფსონის ქვეყნის რეგიონების და, ზოგადად, ქვეყნის მომავლის გათვლისას, არის ძალიან დიდი შეცდომა. ტურიზმი ერთ-ერთი ნაწილი უნდა იყოს, ორგანული ნაწილი ამ რეგიონებისა, იმავე სვანეთისა.
