როგორც აღმოჩნდა, ლამებს მოეპოვებათ იშვიათი ანტისხეულები, რომლებმაც შეიძლება დახმარება გასწიოს კორონავირუსის მიმართ ადამიანის იმუნიტეტის გაზრდაში.

ფიქრობენ, რომ ძაღლებს COVID-19-ის აღმოჩენა მანამდე შეუძლიათ, სანამ დაავადების სიმპტომები იჩენდეს თავს.

წაულა კი გამორჩეულად სახიფათო ყოფილა, ოღონდ რატომ, ამის მიზეზები ჯერჯერობით უცნობია.

ამ სტატიაში მიმოვიხილავთ ცოცხალ არსებებს, რომლებსაც შეუძლიათ გადაგვდონ ინფექცია, თავად გადაედოთ ის ჩვენგან, გაგვაფრთხილონ ან სხვაგვარად მოახდინონ გავლენა გლობალურ ძალისხმევაზე კორონავირუსის წინააღმდეგ ბრძოლაში.

წარმომავლობა

ღამურები

ღამურები განსაკუთრებით გულდასმით გამოიკვლიეს მას მერე, რაც დადგინდა, რომ ისინი არიან SARS-ის (მწვავე რესპირატორული სინდრომი) მასპინძლები. აგრეთვე კორონავირუსით (ოღონდ სხვა ტიპის) გამოწვეულ ამ დაავადებას, რომელმაც 2002 წელს იჩინა თავი, მრავალი ადამიანი ემსხვერპლა.

ბუნებაში არსებობს ღამურების 1400-მდე სახეობა. ეს ერთადერთი მფრინავი ძუძუმწოვარა არაჩვეულებრივად რეზისტენტულია თითქმის ყველა ვირუსული დაავადების მიმართ (ცოფის გარდა), რაც ამ ცხოველს ასეთი პათოგენების იდეალურ გამავრცელებლად აქცევს.

COVID-19-ის პანდემიამ განსაკუთრებული ყურადღების ცენტრში მოაქცია ე.წ. ნალისებრი ღამურა (Rhinolophus). ვირუსოლოგთა უმრავლესობის აზრით, სწორედ მისგან უნდა მომდინარეობდეს COVID-19-ის გამომწვევი ახალი კორონავირუსი.

კორონავირუსის გენომის შესწავლის საფუძველზე მკვლევრები ასკვნიან, რომ ის ღამურებიდან გადავიდა შუამავალ სახეობაზე. ეს შესაძლოა მოხდა დიდი ხნით ადრე, ვიდრე ინფექცია ადამიანს გადაედებოდა გასული წლის ბოლოს.

მაგრამ ჯერაც უპასუხოდ რჩება შეკითხვები იმის თაობაზე, თუ რა გზა გაიარა კორონავირუსმა, სანამ ის 7,5 მილიონი ადამიანის ინფიცირებას და 400 ათასზე მეტის მოკვლას შეძლებდა (12 ივნისის მონაცემებით).

ეს ინტენსიური დებატების საგანია, შესაძლოა უფრო მეტად ჩინეთის გეოპოლიტიკური როლის თაობაზე აზრთა სხვადასხვაობის გამო.

სულ რამდენიმე დღის წინ მეცნიერებმა უარყვეს ბრიტანელი და ნორვეგიელი მკვლევრების მიერ გამოთქმული ვარაუდი, რომ თითქოს კორონავირუსი ადამიანის შექმნილია.

სანამ მეცნიერები უკეთ გაერკვეოდნენ კორონავირუსის გენომში, ან იპოვიდნენ ვირუსის გადატანის გზაზე სავარაუდო შუალედურ სახეობას, ღამურების მიმართ ინტერესი ალბათ არ განელდება, ისევე, როგორც არ განელდება ჩინეთის ქალაქ უჰანის ვირუსოლოგიის ინსტიტუტის მიმართ. ამ ინსტიტუტში უზარმაზარ ყურადღებას უთმობენ ვირუსებს, რომლებიც „ღამურას ვირომის“ სახელითაა ცნობილი. აშშ-ის ხელისუფლების წარმომადგენლები ინსტიტუტს ბრალს სდებენ, რომ ახალი კორონავირუსი სწორედ ამ დაწესებულებიდან გაუშვეს ან მან შემთხვევით გაჟონა.

პანგოლინები

თებერვალში გუანჯოუს სასოფლო-სამეურნეო უნივერსიტეტის მკვლევრებმა გამოაცხადეს, რომ გენეტიკური ანალიზის გზით მოხერხდა დადგენა, რომ მზარდი ეპიდემიის უშუალო წყარო არის პანგოლინი.

როგორც აღმოჩნდა, მათ მხოლოდ ის დაადგინეს, რომ ნაწილი კორონავირუსისა, რომლის მატარებელიცაა ეს ჯავშნიანი, ჭიანჭველაჭამია ძუძუმწოვარა, თითქმის იდენტურია ეპიდემიის გამომწვევი კორონავირუსისა.

პანგოლინი დღემდე განიხილება ვირუსის ერთ-ერთ შესაძლო რეზერვუარად და გავრცელების წყაროდ, მაგრამ მეცნიერებს ჯერაც არ აღმოუჩენიათ იმის სარწმუნო მტკიცებულება, რომ პანგოლინს COVID-19-თან აქვს კავშირი.

პანგოლინი სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიასა და აფრიკაშია გავრცელებული. მისი ხორცითა და ჯავშნით ვაჭრობა აკრძალულია (ჯავშანს ხალხურ მედიცინაში იყენებენ), მაგრამ, როგორც ცნობილია, ჩინეთის ხელისუფლება ზოგჯერ თვალს ხუჭავს, როცა აკრძალვების განხორციელებამდე მიდის საქმე.

ამიტომ გაჩნდა ეჭვი, რომ ჩინეთის ხელისუფლება ცდილობდა დაემალა პანგოლინით ვაჭრობის ფაქტები უჰანის „სველ ბაზარში“, ეგზოტიკური ცხოველებით ვაჭრობის ერთ-ერთ მსხვილ ცენტრში, რომელიც ადრეულ ეტაპზევე მიიჩნიეს ქალაქ უჰანსა და მთელ ჰუბეის პროვინციაში კორონავირუსის ეპიდემიის გავრცელების წყაროდ.

ცივეტები

ცივეტებს 2002-2004 წლებში გაუფუჭდათ სახელი, როცა მათ SARS-ის ეპიდემიის გავრცელებაში შუალედური ჯაჭვის როლი დაეკისრათ.

ცივეტები ტყეში ბინადრობენ. ღამით მონადირე ამ ცხოველის ხორცი ხშირად იყიდება ჩინეთის ბაზრებზე. მიიჩნიეს, რომ ჩინეთში, იუნანის პროვინციაში, ასეთ ბაზრებზე ღამურებთან კონტაქტისას მოხდა მათი ინფიცირება და შემდეგ ის ადამიანს გადაედო.

ამ დასკვნამდე მივიდნენ მას შემდეგ, რაც აღმოჩნდა, რომ ცივეტების ზოგი სახეობა ატარებს ვირუსს, რომელიც თითქმის იდენტურია SARS-ისა, რომლითაც ეპიდემიის პიკის დროს, 2003 წელს, 8000-მდე ადამიანი დაავადდა.

ამის შემდეგ მალევე დამკვიდრდა მოსაზრება, რომ ცივეტები კორონავირუსის შესაძლო გადამტანები არიან. თუმცა ამის დამადასტურებელი არავითარი საბუთი არ მოიპოვება.

ახალი ინფექციები

აშშ-ის დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრის (CDC) თქმით, მართალია, ჯერჯერობით „ცოტა ინფორმაცია მოგვეპოვება, მაგრამ მიიჩნევა, რომ ცხოველებიდან ადამიანზე COVID-19-ის გადასვლის საფრთხე მცირეა“.

ამის გამოკვლევის სირთულე იმაში მდგომარეობს, რომ არ არსებობს იმის დადგენის ეთიკური გზები, გადადის თუ არა ინფექცია ცხოველიდან ადამიანზე.

მაგრამ ექსპერტიმენტებში მოხერხდა რიგი ცხოველების - ღამურების, კატების, სინდიოფალებისა და ზაზუნების - დაავადება კორონავირუსით, შემდეგ კი მათ საკუთარი სახეობის სხვა ცხოველებს გადასდეს ის.

და, როგორც ვარაუდობენ, ერთმა მათგანმა ადამიანსაც გადასდო ვირუსი.

წაულა

კორონავირუსის ცხოველიდან ადამიანზე გადასვლა დადასტურებულია მხოლოდ წაულების შემთხვევაში.

მიიჩნევა, რომ კორონავირუსით მინიმუმ ორი ადამიანი დაავადდა ინფიცირებული ცხოველებისგან. ეს მოხდა ნიდერლანდის წაულების ფერმებში, მას შემდეგ, რაც ეს ცხოველები თავად დაავადდნენ ადამიანებისგან აპრილის მეორე ნახევარში.

ამიტომაც ნიდერლანდში ფერმების მფლობელები ათიათასობით ცხოველს ხოცავენ. თუმცა CDC და ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია (WHO) ირწმუნებიან, რომ ეს საჭირო არ არის.

ნიდერლანდის ხელისუფლებამ ასევე გამოავლინა, რომ ფერმებში კორონავირუსის გავრცელებისთვის ხელის შეწყობა შეუძლიათ კატებსაც.

„დღეისთვის ნიდერლანდის წაულების 130 ფერმიდან ის 12-შია გავრცელებული“, წერდა ჟურნალი Science-ი 9 ივნისს, ნიდერლანდში წაულების მასობრივი ხოცვის დაწყებიდან ცოტა ხნის შემდეგ.

„როცა COVID-19 ფერმას აღწევს, როგორც ჩანს, ვირუსი შემდეგ ტყის ხანძარივით ვრცელდება, მიუხედავად იმისა, რომ ცხოველები ცალ-ცალკე გალიებში არიან მოთავსებული“.

ახალი „რეზერვუარები“

კორონავირუსი ან მისი უახლოესი ნათესავები შეიძლება სადმე სხვაგანაც ცირკულირებდნენ ან იმალებოდნენ.

ნალისებრი ღამურების გარდა, სულ მცირე, ათამდე სახეობის ცხოველს აღმოაჩნდა უნარი, მიიღოს კორონავირუსი. მათ შორის არიან მაკაკები, ძაღლები, კატები, დიდი ღამურები, სინდიოფალები, კურდღლები, ზაზუნები და მარმოსეტები.

„ვინაიდან ვირუსი მთელ მსოფლიოში ვრცელდება, მან შეიძლება სრულიად ახალი რეზერვუარ-მასპინძლები იპოვოს ჩინეთის ფარგლებს გარეთ“, განუცხადა National Geographic-ს ვირუსოლოგმა ჩრდილოეთ კაროლინის უნივერსიტეტიდან, რალფ ბარიკმა.

კატები

უფრო ადრე გავრცელებული კორონავირუსებიდან მეცნიერებმა იცოდნენ, რომ კატებს შეიძლება შეეყაროთ ინფექცია. მაგრამ, ექსპერტების თქმით, შინაური კატისგან COVID-19-ით დაავადების რისკი მცირეა.

კატებსა და სხვა შინაურ ცხოველებს, ცხადია, შეიძლება ჰქონდეთ ვირუსი ბეწვზე, - მაგალითად, ინფიცირებული ადამიანის მოფერების შედეგად, - მაგრამ არ არის ნათელი, შეიძლება თუ არა ეს იყოს ინფიცირების წყარო. პირველ რიგში იმიტომ, რომ მეცნიერებმა ჯერჯერობით არ იციან, რა რაოდენობის კორონავირუსია საჭირო ადამიანის ინფიცირებისთვის.

მარტში ბელგიაში პირველად გამოვლინდა ადამიანის მიერ კატის დაავადების დადასტურებული შემთხვევა.

ცხოველს განუვითარდა სიმპტომები - დიარეა, ღებინება და სუნთქვის პრობლემები - ერთი კვირის შემდეგ, რაც მისი პატრონი დაავადდა.

კატა ორ კვირაზე უფრო მოკლე პერიოდში გამოჯანმრთელდა.

ამ შემთხვევის შემდეგ მალე გამოჩნდა კატების ინფიცირების სხვა შემთხვევებიც მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში.

დიდი კატები

აშშ-ში კორონავირუსით ცხოველთა დაავადების პირველი შემთხვევები აპრილში დაუდგინდათ ვეფხვებს ბრონქსის ზოოპარკში. მალე იმავე ზოოპარკში დაავადება დაუდგინდა სამ ლომსაც.

ვარაუდობენ, რომ ისინი მომვლელებისგან დაავადდნენ და ტესტები მხოლოდ მას შემდეგ ჩაუტარდათ, რაც ზოგიერთ შემთხვევაში სიცოცხლისთვის საკმაოდ სახიფათო სიმპტომები განუვითარდათ.

იმ დროისთვის არავინ იცოდა, შეიძლებოდა თუ არა ვეფხვის კორონავირუსით ინფიცირება.

„მნიშვნელოვანია ინფორმაციის გაცვლა ადამიანების ჯანმრთელობისა და ცხოველთა ჯანმრთელობის საკითხებზე მომუშავეთა შორის“, განაცხადა მაშინ CDC-მ.

ძაღლები

თებერვალში ჰონგ-კონგში პირველად დაუდგინდა კორონავირუსი ძაღლს.

ეს იყო COVID-19-ის გამოჯანმრთელებული პაციენტის 17 წლის პომერანიული შპიცი.

ტესტებმა ცხადყო, რომ ცხოველს არ აღმოაჩნდა ანტისხეულები. ანუ მის იმუნურ სისტემას არ მოუხდენია რეაგირება.

მკვლევრებმა დღემდე არ იციან, შეეძლო თუ არ ამ ძაღლს ადამიანების დაავადება. თუმცა მეცნიერთა უმრავლესობა უარყოფითი პასუხისკენ იხრება.

კარანტინიდან გათავისუფლების შემდეგ ძაღლი რამდენიმე დღეში მოკვდა. მაგრამ ის არ გაუკვეთიათ და სიკვდილის მიზეზი საიდუმლოდ დარჩა.

აქლემები

ჩვენთვის ცნობილია, რომ აქლემი იყო MERS-ის (ახლოაღმოსავლური რესპირატორული სინდრომი) წყარო და დღემდე არის მისი რეზერვუარი. ამ დაავადებას 2012 წელს მისი აღმოჩენიდან დღემდე მინიმუმ 866 ადამიანი ემსხვერპლა.

MERS-ით წელიწადში რამდენიმე ასეული ადამიანი ინფიცირდება, თითქმის ყველა მათგანი არაბეთის ნახევარკუნძულზეა დაფიქსირებული. უმეტეს შემთხვევებში კვალს მივყავართ აქლემამდე - მასთან კონტაქტთან ან მისი ხორცის საკვებად გამოყენებასთან.

თავდაპირველად მიიჩნეოდა, რომ აქლემები MERS-ით დაავადდნენ ეგვიპტური სამარხიდან, თუმცა მეცნიერებს უჭირთ დარწმუნებით თქვან, რა იყო ინფიცირების მიზეზი.

რაც შეეხება კორონავირუსით აქლემების დაავადებას, ასეთი შემთხვევები ჯერჯერობით არ არის ცნობილი.

მკურნალობა და ვაქცინები

ლამები

კორონავირუსისადმი რეზისტენტულობისა და დაავადების მკურნალობის შესაძლო გზების კვლევისას მეცნიერთა ყურადღების ცენტრში მოექცა ბელგიური ლამა სახელად „უინტერი“.

ტეხასელმა და ბელგიელმა მეცნიერებმა მაისში დაადასტურეს ადრე მოპოვებული მონაცემები იმის თაობაზე, რომ ლამის ანტისხეულები განსაკუთრებით ეფექტიანი შეიძლება იყოს SARS-ისა და MERS-ის, ასევე შიდსისა და გრიპის ვირუსების წინააღმდეგ.

ლამებს მოეპოვებათ მეორე ანტისხეული, რომელსაც „ნანოსხეულს“ უწოდებენ. ის ადამიანის ნებისმიერ ანტისხეულზე იმდენად უფრო მცირე ზომისაა, რომ უნარი შესწევს ჩაკეტოს „შუბისებრი ცილები“, რომლებსაც კორონავირუსი სამიზნე უჯრედში შესაღწევად იყენებს.

„ეს ერთ-ერთი პირველია იმ ანტისხეულებს შორის, რომლებზეც ვიცით, რომ კორონავირუსის ნეიტრალიზების უნარი შესწევთ“, უთხრა გაზეთ Houston-ს ლამაზე მიმდინარე კვლევის ერთ-ერთმა ავტორმა.

აშშ-ის ჯანდაცვის ეროვნული ინსტიტუტი და სხვები მიესალმებიან ლამებზე გამოკვლევებს.

ქვიშის ჭიები

საფრანგეთის ორ კლინიკაში ექიმები ქვიშის ჭიების სისხლს სწავლობენ COVID-19-ით დაავადებულთა სამკურნალოდ.

ამ მიმართულებით კვლევის მომხრეთა აზრით, ქვიშის ჭიის სისხლის მოლეკულიდან მიღებული ნივთიერების ინექციებს შეუძლია ადამიანის ქსოვილში ჟანგბადის დონის ამაღლება. ამ მოლეკულის წყალობით ცხოველს უნარი აქვს, დიდი ხნის განმავლობაში არ ისუნთქოს.

მეცნიერები აღიარებენ, რომ ქვიშის ჭიის თაობაზე კვლევა „უჩვეულოა და გამოცდის საწყის ეტაპზეა“.

პირველადი ტესტების მიზანია იმის დადგენა, უსაფრთხოა თუ არა ჭიის სისხლის შეყვანა ადამიანის სხეულში.

ლაბორატორიის საცდელი ცხოველები

ჩვეულებრივ თითქმის ყოველი მედიკამენტი გადის შემოწმებას ცხოველებზე, რათა გამოკვლეულ იქნეს გავლენა ცოცხალი არსების ბიოლოგიასა და მის ქცევაზე. მხოლოდ ამის შემდეგ შეიძლება მისი კლინიკური გამოცდა ადამიანებზე.

რადგანაც ასეთი ტესტები რუტინულად ტარდება, დიდი სამედიცინო აღმოჩენების გმირები ხშირად შეუმჩნეველი გვრჩებიან.

თაგვები

COVID-19-ის პანდემიის პირობებში მიმდინარე გამოკვლევათა შორის ყველაზე სახელმოხვეჭილი ექსპერიმენტებიდან ზოგი თაგვებზე ტარდება.

თაგვებმა ათწლეულების განმავლობაში დაიმკვიდრეს მნიშვნელოვანი ადგილი სატესტო ცხოველებს შორის. ამის მიზეზია, სხვათა შორის, დაბალი ფასი და სწრაფად გამრავლების უნარი.

თაგვებზე გამოკვლევების შედეგად მეცნიერებმა შეძლეს შეესწავლათ, როგორ უტევს კორონავირუსი ნერვულ სისტემას, როგორია დაავადების გავრცელების გზები და ის, თუ როგორ მოქმედებს პათოგენი მთლიანად ადამიანის ორგანიზმზე.

მაიმუნები, სინდიოფალები

ექსპერიმენტები სხვა ცხოველებზეც ტარდება.

კერძოდ, მაიმუნებმა და სინდიოფალებმაც ითამაშეს გარკვეული როლი ვაქცინაზე ნადირობის პროცესში.

გამოვლენა

ძაღლები

დიდი ხანია, ცნობილია, რომ ძაღლებსა და კატებს ყნოსვით და სხვა სენსორული უნარებით შეუძლიათ ადამიანში დაავადების აღმოჩენა.

ძაღლებს ცხვირში ადამიანზე 50-ჯერ მეტი ყნოსვითი რეცეპტორი აქვთ, რის გამოც მათი ყნოსვა ათეულობით ათასჯერ უფრო მგრძნობიარეა ჩვენსაზე.

კერძოდ, მიიჩნევა, რომ ძაღლებს შეუძლიათ ადამიანებში კიბოს სიმსივნე იყნოსონ. სამედიცინო ცენტრებში მათ სპეციალურად წვრთნიან და ასწავლიან, როგორ გააფრთხილონ ეპილეპტიკები მოახლოებული გულყრის შესახებ.

ამიტომ მთელი რიგი პროექტების ფარგლებში იყენებენ ძაღლებს COVID-19-ით დაავადებული ადამიანების გამოსავლენად.

დიდ ბრიტანეთში მკვლევრები უკვე თანამშრომლობენ ძაღლებთან იმის იმედით, რომ ისინი კორონავირუსის ინფექციის აღმოჩენას სიმპტომების განვითარებამდე შეძლებენ.

როგორც სამედიცინო კვლევისთვის ძაღლების გამოყენების ერთ-ერთი ასეთი ბრიტანული პროექტის წარმომადგენელმა, ჯემა ბატლინმა უთხრა რადიო თავისუფლებას, კვლევისთვის გამოიყენება სხვადასხვა ავადმყოფობით დაავადებული ადამიანებიდან აღებული სინჯები.

ჯგუფი ცდებს ატარებს ექვს ძაღლზე და მათი რიცხვის გაზრდას გეგმავს კვლევის შემდგომ ეტაპებზე.

„არაინფიცირებულ სინჯებზე წვრთნის შემდეგ ძაღლებს შეეძლებათ ინფიცირებული ადამიანების სუნი ამოიცნონ ამ ადამიანებთან კონტაქტის გარეშე. ისინი მხოლოდ ადამიანის გარშემო ჰაერს დაყნოსავენ“, ამბობს ბატლინი.

მსგავსი პროექტები ფინეთსა და გერმანიაშიც ტარდება.