ამ ღირსების შემლახავ და დამამცირებელ პროცედურას ქალები “რეჟიმის იარაღად” მიიჩნევენ.

“ჩემს სახლში შემოვიდა ორი ქალი პოლიციელი, ვინც პირადად გამჩხრიკა და ეს იყო პირველი ფსიქოლოგიური ძალადობა ჩემზე, როცა მითხრეს, რომ ტანსაცმელი სრულიად უნდა გავიხადო. კი, ექიმთან ვარ ნამყოფი, მაგრამ სისტემის უსამართლობა როცა გაშიშვლებს, ბევრად უხერხულია და უსამართლობისგან ყველაფერი გეწვის”, - დაწერა საჯაროდ ფეისბუკჯგუფ “დაიტოვეს” ადმინისტრატორმა, ილუსტრატორმა და აქტივისტმა ნენსი ვოლანდმა (ქრისტინე ბოტკოველი) მის სახლში ჩატარებული ჩხრეკიდან ერთი კვირის თავზე - 2025 წლის 6 თებერვალს.

პირველი ცნობები, რომ პროევროპულ აქციებზე დაკავებულ ზოგიერთ აქტივისტს შესაძლოა პოლიციის განყოფილებებში აშიშვლებდნენ, ნოემბრის ბოლოს, დეკემბრის დასაწყისს ემთხვევა. ამ დროს ხალხმრავალ აქციებს თბილისში პოლიცია ძალის გამოყენებით შლის, ათობით ადამიანს აკავებენ და უმეტესობაზე ფიზიკურად ძალადობენ ნიღბიანი სამართალდამცავები.

რადიო თავისუფლებამ 18 დეკემბერს გამოაქვეყნა 30 ნოემბერს დაკავებული ავთანდილ ტიტვინიძის ისტორია, რომელიც ჰყვებოდა, რომ იზოლატორში, ექიმის ოთახში მის გაშიშვლებას წინ უსწრებდა მუქარა და დაშინება.

“მემუქრებოდნენ, რომ ხელებს დამიბამდნენ, დამაგდებდნენ და ეგრე ვიქნებოდი ისე, რო მოსაფსმელადაც არ გამიშვებდნენ, მერე კარები დამიკეტეს და ძალით გადაგაღებინებთ ფოტოებს და მოგაწერინებთ ხელსო, მესამე იყო, თუ ხელს არ აწერთ, ჩვენ ვიცით რასაც გავაკეთებთო, შემიყვანეს ექიმის ოთახში, სადაც კამერები არ არის, ჯერ დამიდგნენ და მიყურებდნენ, მერე მითხრეს გაიხადეო, გავიხადე, ტრუსიკი ჩაიწიეო, ჩავიწიე, მერე ჩაიკუზეო, ჩავიკუზე - რომ მიხვდნენ, რომ არ შემეშინდა, ახლა ჩაიცვიო და დამაბრუნეს უკან“, - ასე იხსენებდა ის ზაჰესის წინასწარი დაკავების იზოლატორში მომხდარს.

ამ სტატიაში განვიხილავთ მხოლოდ ქალი აქტივისტების გაშიშვლების პრაქტიკას და შევეცდებით იმის გარკვევას, რას ამბობს ამ საკითხზე ადგილობრივი და საერთაშორისო კანონმდებლობა.

“ეს იყო დამამცირებელი”

“პოლიციის მანქანაშივე გამაფრთხილეს იმ ბიჭებმა, ვინც ჩემთან ერთად დააკავეს, რომ იზოლატორში სრულად გამხდიდნენ, ისტერიკას ჯობია, იცოდეო და მიუხედავად იმისა, რომ იქ ძალიან შევიცხადე, რას ჰქვია გამხდიან-თქო, როცა იზოლატორში შესახლებისას პოლიციელმა ქალმა და ექიმმა სრულად გახდა მომთხოვეს, აღარ გამკვირვებია, არც დიდი წინააღმდეგობა გამიწევია და გავიხადე, თუმცა ეს ნამდვილად იყო დამამცირებელი“, - უყვება რადიო თავისუფლებას ნუცა მახარაძე.

ის რესტორან “ბაბილოსთან” დააკავეს 12 იანვარს - ამ დღეს რესტორანში მოსამართლეები “კორპორაციულ წვეულებას“ მართავდნენ. აქციებისას დაკავებულების ოჯახის წევრებმა და მეგობრებმა კი მათ რესტორანში მშვიდად შესვლის საშუალება არ მისცეს. მოსამართლეებს შეძახილების ფონზე, ჟურნალისტების თანდასწრებით უწევდათ შენობაში შესვლა. რამდენიმე მოსამართლეს კვერცხებიც ესროლეს.

პოლიციამ რესტორანთან ნუცას გარდა ამ აქციაზე კიდევ 8 ადამიანი დააკავა. ნუცა ჰყვება, რომ დაკავებისას მას თმები მოგლიჯეს, ათრიეს და როცა დიღმის მესამე იზოლატორში შევიდა, ხელები უკვე დალურჯებული ჰქონდა. მას ზუსტად არ ახსოვს, ჩაწერეს თუ არა იზოლატორში შესვლის წინ შედგენილ დოკუმენტებში, რომ სხეულზე ნათლად აჩნდა პოლიციელებისგან ძალადობის კვალი.

“რამდენიმე საათი ველოდე პოლიციის მანქანაში იზოლატორში შესახლებას. რომ შემიყვანეს ბოლოს და ბოლოს, ჯერ ანაბეჭდები ამიღეს, მერე გამჩხრიკეს, კაცი პოლიციელი გავიდა, ქალი დარჩა, ექიმი ქალი შემოვიდა და მითხრეს გაიხადეო - პაწაწინა ოთახში ხდება ეს ყველაფერი. დასტრესილი ვიყავი ისედაც, ცოტა შოკში და რომ მითხრეს, გაიხადე, ასეთია წესიო, გავიხადე. მივიღე მოცემულობად და იმაზე არ დამიწყია ფიქრი და ლაპარაკი, იქნებ ერთად სრულად არ გავიხადო, რა საჭიროა და ა.შ. დებოშის თავი აღარ მქონდა”, - ამბობს ნუცა, რომელმაც იზოლატორიდან გამოსვლის შემდეგ გაიგო, ერთი - რომ ამავე სამმართველოში სხვა, აქციაზე დაკავებული ქალებიც გააშიშვლეს და მეორე - ტანსაცმლის გახდა დამამცირებელი მოთხოვნაა და მისი კანონიერება სადავოა.

“ევროსაბჭოს სტანდარტებით სხეულის სრული გაშიშვლება და სხვადასხვა მოქმედებების შესრულება [მაგალითად, ბუქნების გაკეთება] უთანაბრდება ღირსების შემლახავ ქმედებას”, - ამბობს ნინო ლომჯარია, იურისტი და ყოფილი ომბუდსმენი.

2014 წლიდან მოყოლებული სახალხო დამცველის ანგარიშებში დაკავებული ქალების გაშიშვლების პრობლემაზე არაერთხელ ყოფილა აღნიშნული, თუმცა დოკუმენტებში აღწერილი იყო მხოლოდ პენიტენციურ დაწესებულებებში (განსაკუთრებით ქალთა ციხეებსა და არასრულწლოვანთა კოლონიებში) დამკვიდრებული მანკიერი პრაქტიკა.

2015 წელს ქალთა პენიტენციურ დაწესებულებებში შესვლისა და გამოსვლისას ქალების გაშიშვლების პრაქტიკის წინააღმდეგ ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციამ საკონსტიტუციო სასამართლოსაც კი მიმართა სარჩელით. ორგანიზაცია თვლიდა, რომ სასჯელაღსრულების მინისტრის 2011 და 2013 წლების ბრძანებები, რომლებსაც ეყრდნობოდა ჩხრეკისას პატიმრების გაშიშვლება, არღვევდა საქართველოს კონსტიტუციას, რომელიც კრძალავს პატივისა და ღირსების შემლახავ მოპყრობას.

“შიშველი ჩხრეკის” მიზანი ბრალდებულის/მსჯავრდადებულის სხეულში დამალული აკრძალული ნივთების პოვნა და სხეულის დაზიანებების აღმოჩენაა. წამების პრევენციის ევროპული კომიტეტი თვლის, რომ ეს პროცედურა მხოლოდ კონკრეტული ეჭვის საფუძველზე უნდა ჩატარდეს, შესაბამის გარემოში და პატიმრის ღირსების შენარჩუნებით.

ეს ნიშნავს იმას, რომ დაკავებულს აშიშვლებენ მხოლოდ ისეთ ოთახში, სადაც არ არის ვიდეოკამერები, ჩხრეკას ატარებს იმავე სქესის პოლიციელი, რომელი სქესისაც არის დაკავებული და თუკი შესაძლებელია, ადამიანი არ უნდა გააშიშვლონ სრულად.

“ისეთი კუთხე შევარჩიე, რომელსაც ვერ ხედავდა კამერა“

“მიზანი ალბათ იყო არა იმდენად შეშინება, რამდენადაც დამცირება. ალბათ ფიქრობდნენ, რომ ამის გამო შემრცხვებოდა და გავჩუმდებოდი”, - ეუბნება რადიო თავისუფლებას ნენსი ვოლანდი და იხსენებს ორი თვის ინტერვალით მის სახლში ჩატარებულ ორ სხვადასხვა ჩხრეკასაც.

პირველ ჯერზე, 2024 წლის დეკემბერში მის სახლში ჩატარებული ჩხრეკის მონაწილე ქალმა პოლიციელმა ის მხოლოდ გარეგნულად შეამოწმა და ტანსაცმლის გახდა არ მოუთხოვია, მეორე ჯერზე კი ორი ქალი პოლიციელი, რომლებიც პირველები შევიდნენ მის სახლში, დაჟინებით ითხოვდნენ ქალის გაშიშვლებას.

“[ჩხრეკისას] შემოსასვლელში კაცი პოლიციელები იდგნენ და ჩემი ადვოკატი [კაცი - რ.თ.], დედაჩემი მოწმედ შემოიყვანეს და გავაკეთე რაც მითხრეს. ერთადერთი, ისეთი კუთხე შევარჩიე, რომელსაც ვერ ხედავდა სახლში დამონტაჟებული კამერა, რომლებიც კნუტებისთვის თვალის სადევნებლად მქონდა დამონტაჟებული და რომელიც ამ ჩხრეკის მერე სხვა ტექნიკასთან ერთად წაიღეს“, - ამბობს ნენსი.

მის სახლში ჩხრეკის დროს ადვოკატის გადაღებული კადრები, სადაც ის მძიმე ემოციურ მდგომარეობაშია, მოგვიანებით მის წინააღმდეგ, სიძულვილის გამღვივებელი და დამამცირებელი პროპაგანდისტული კამპანიების საფუძვლად იქცა.

ნენსიმ შეტყობინება მის სახლში “შიშველ ჩხრეკაზე” მომხდარიდან ერთი კვირის შემდეგ დატოვა სახალხო დამცველის აპარატში. ომბუდსმენის პრესსამსახურში რადიო თავისუფლებას უთხრეს, ამ კონკრეტულ საქმეზე კომენტარს ვერ გააკეთებენ, მაგრამ შეუძლიათ დაგვიდასტურონ, რომ ამგვარი პრაქტიკის შესახებ მათთვის ცნობილია.

სახალხო დამცველის აპარატში 15 თებერვლისთვის სწავლობდნენ ათამდე ისეთ შემთხვევას, როცა იზოლატორში შესახლების წინ აქციაზე დაკავებულ ქალებს სრულად გაშიშვლება მოსთხოვეს - 2024 წლის 28 ნოემბრის შემდეგ ხალხმრავალ აქციებზე დაკავებულ ქალთა რაოდენობა 20-ზე მეტი არ არის.

“ღირსების შემლახავი კი არა, სიცოცხლისთვის შეუთავსებელი იქნებოდა ჩემთვის”

ნატა ფერაძე, “პარტიზანი მებაღე”, რომელიც თითქმის ერთი წელია საქართველოდან წავიდა ევროპის ერთ-ერთ ქვეყანაში იმის გამო, რომ ეშინოდა არ აღეძრათ მის წინააღმდეგ სისხლის სამართლის საქმე, რადიო თავისუფლებას უყვება, რომ ტანსაცმლის გახდა მასაც მოსთხოვეს.

ნატა ფერაძე 2024 წლის 2 თებერვალს წვრილმანი ხულიგნობის ბრალდებით სახლში დააპატიმრეს, იმის გამო, რომ სამების ეკლესიაში რუსი მატრონა მოსკოველის ხატს, რომელზეც სტალინი იყო გამოსახული, საღებავი შეასხა.

ნატა ამბობს, რომ მისი ისტორია მცირედით განსხვავდება სხვა აქტივისტების გამოცდილებისგან - მას გაშიშვლება მოსთხოვეს არა წინასწარი დაკავების იზოლატორში შესახლებამდე, არამედ პოლიციის სამმართველოში მიყვანის შემდეგ, სადაც გაჩხრიკეს და პირადი ნივთები, მათ შორის, ქამარი და ტელეფონი ჩამოართვეს.

“მე ხომ სახლში დამაკავეს და სანამ იზოლატორში წამიყვანდნენ, ჯერ ოპერის უკან რომაა, თაბუკაშვილზე, იმ სამმართველოში მიმიყვანეს. იქ მითხრეს, ახლა გადი იქით ოთახში, სადაც ქალმა პოლიციელებმა უნდა გაგხადონო. გავგიჟდი და ვუთხარი, შანსი არ არის, მე არ გავიხდი-თქო - ისე კატეგორიულად ვუთხარი, რომ ბოლოს დამთანხმდნენ იმაზე, რომ მხოლოდ ფეხსაცმელებს და წინდებს გავიხდიდი და ისე შემამოწმებდნენ გარეგნულად”, - იხსენებს ნატა. მას არ ახსოვს, აუხსნეს თუ არა პოლიციელებმა, რა სამართლებრივი საფუძვლით ითხოვდნენ სრულად გაშიშვლებას - ახსოვს მხოლოდ საკუთარი რეაქცია - რამდენად მოულოდნელი, მიუღებელი და დამამცირებელი იქნებოდა მისთვის სრულად გაშიშვლება.

“იმ ხუთი დღის განმავლობაშიც, რაც მერე იზოლატორში გავატარე, ყველაზე რთულად გადასატანი იყო უნიტაზის თავზე დამონტაჟებული კამერა, რომლითაც მუდმივად გიყურებენ იზოლატორის მეთვალყურეები. ღირსების ასე შელახვა და პირადი სივრცის ასე განადგურება ჩემთვის იყო თავზარდამცემი. ვიღაცას შეიძლება ნაკლებად პრობლემურად მოეჩვენოს ეს, მაგრამ ჩემთვის გახდა რომ ეიძულებინათ, ეს მარტო ღირსების შემლახავი და დამამცირებელი კი არა, სიცოცხლესთან შეუთავსებელი იქნებოდა”, - ეუბნება ის რადიო თავისუფლებას.

პოლიციელების გადაცდომის თუ უკანონო გადაწყვეტილებების, მათ შორის, იზოლატორებში არასათანადო მოპყრობის შემთხვევებს სპეციალური საგამოძიებო სამსახური სწავლობს, - უწყების პრესსამსახურში გვითხრეს, რომ ისინი ამ მომენტში ათობით დემონსტრანტის საქმეს იკვლევენ, თუმცა ცალკე მიმართვები გაშიშვლების პრაქტიკასთან დაკავშირებით არ აქვთ.

ბოლო ერთი წლის განმავლობაში საპროტესტო აქციებზე დაკავებულთა საჩივრების საპასუხოდ სახელმწიფოს გამოვლენილი არ ჰყავს არცერთი სამართალდამრღვევი პოლიციელი - დაკავებულ და დაჯარიმებულ მოქალაქეთა რაოდენობა კი უპრეცედენტოდ სწრაფად იზრდება, ისევე როგორც სასჯელები.