ბერლინში, დერნბურგშტრასეზე, სხვადასხვა „დაბრკოლების ქვებს“ შორის, რომლებიც გამვლელებს ნაციზმის მსხვერპლთ შეახსენებენ, არის თითბრის აბრა, მასზე ამოტვიფრული რამდენიმე თარიღით. იგი აღმართულია იმ ადგილზე, სადაც ომამდე ბიზნესმენ მაქს ცუკერის სახლი იდგა.
ხელისუფლებაში ჰიტლერის მოსვლის შემდეგ ცუკერმა გერმანიიდან ემიგრირება გადაწყვიტა და საცხოვრებლად გადავიდა შვილთან, რომელიც საბჭოთა კავშირში ცხოვრობდა.
ეს გადაწყვეტილება საბედისწერო აღმოჩნდა. 1937 წელს მაქს ცუკერი შინსახკომმა (НКВД) დააპატიმრა ჯაშუშობის ბრალდებით, ხოლო 1939 წელს, მოლოტოვ-რიბენტროპის აქტის ხელმოწერის შემდეგ, იგი დეპორტირებულ იქნა ნაცისტურ გერმანიაში. საზღვარზე ცუკერს გესტაპოს თანამშრომლები დახვდნენ. როგორც პოლონური წარმომავლობის ებრაელი, მაქს ცუკერი ვარშავის გეტოში გაგზავნეს. 1941 წლის 23 დეკემბერს გეტოს ქუჩაზე ის ცემით მოკლეს ესესელებმა.
დოკუმენტებით, რომლებიც ახლახან უკრაინის სსრ უშიშროების კომიტეტის არქივში აღმოჩნდა, ხოლო 2014 წლის რევოლუციის შემდეგ ხელმისაწვდომი გახდა მკვლევრებისთვის, დასტურდება, რომ შინსახკომი გესტაპოს გადასცემდა გერმანიიდან დევნილებს, რომლებიც ჰიტლერისგან ხსნას საბჭოთა კავშირში ეძებდნენ.
ამ დოკუმენტებიდან ერთ-ერთია 1938 წლის 5 იანვრით დათარიღებული ოქმი, რომელსაც ხელს აწერენ სახალხო კომისარი ეჟოვი და პროკურორი ვიშინსკი. მასში ჩამოთვლილია გერმანიის, ავსტრიისა და სხვა ქვეყნების იმ 45 მოქალაქის გვარი, რომლებსაც სსრკ-დან გაძევება მიუსაჯეს.
მას შემდეგ, რაც 1939 წელს სტალინი და ჰიტლერი მოკავშირეები გახდნენ, ნაცისტებისათვის გერმანიიდან დევნილების გადაცემა შეუქცევად პროცესად იქცა. 1941 წლის ზაფხულამდე НКВД-მ გერმანიაში ასი კაცი გადაიყვანა. მათი უმრავლესობა ჰიტლერის მიერ განადგურებული გერმანიის კომპარტიის წევრები იყვნენ. კომუნისტები და ებრაელები, რომლებიც ნაციზმისგან ხსნას სსრკ-ში ხედავდნენ, სტალინმა ჰიტლერთან გაგზავნა.
„ორ დიქტატორს შორის“
გერმანიის კომპარტიის პოლიტბიუროს წევრი და რაიხსტაგის დეპუტატი ჰაინც ნოიმანი და მისი ცოლი მარგარეტი, რომლებიც 1935 წელს გააძევეს ნაცისტური გერმანიიდან, სსრკ-ში ჩავიდნენ. 1937 წელს ნოიმანი შინსახკომმა დააპატიმრა და სიკვდილით დასაჯა. მის ცოლს, როგორც „საზოგადოებისათვის საშიშ ელემენტს“, 1938 წელს ხუთწლიანი პატიმრობა მიუსაჯეს და ყარაგანდის ბანაკში გაგზავნეს. 1940 წელს იგი დეპორტირებული იქნა გერმანიაში. ამის შესახებ მარგარეტ ბუბერ-ნოიმანი ჰყვება თავის მემუარებში „ორ დიქტატორს შორის“:
“1939 წლის 31 დეკემბრისა და 1940 წლის პირველი იანვრის ღამეს მატარებელი დაიძრა. მას მიჰყავდა 70 გატეხილი ადამიანი... გაპარტახებული პოლონეთის გავლით ჩვენ ბრესტ-ლიტოვსკისკენ მივდიოდით. მდინარე ბუგზე მდებარე ხიდთან მეორე ტოტალიტარული ევროპული რეჟიმის, გერმანული გესტაპოს თანამშრომლები გველოდნენ. სამმა ადამიანმა უარი თქვა ხიდზე გადასვლაზე: უნგრელმა ებრაელმა, გვარად ბლოხმა, ნაცისტების მიერ გასამართლებულმა კომუნისტმა და გერმანელმა მეცნიერმა, რომლის გვარიც დამავიწყდა. ისინი ხიდთან ძალით მიათრიეს.
ნაცისტების მთელმა გააფთრებამ ებრაელზე გადაიარა. ჩვენ მოგვათავსეს მატარებელში და ლიუბლიანაში წაგვიყვანეს. იქ გესტაპოს ჩაგვაბარეს, სადაც დავრწმუნდით, რომ ჩვენი თავი უბრალოდ კი არ გადასცეს გესტაპოს, არამედ НКВД-მ СС-ს გადასცა ასევე ჩვენ შესახებ არსებული მთელი მასალა. ასე მაგალითად, ჩემს დოსიეში აღნიშნული იყო, რომ ნოიმანის ცოლი ვარ, ხოლო ნოიმანი ერთ-ერთი ის გერმანელია, რომელსაც ყველაზე ძლიერ ვერ იტანდნენ ნაცისტები“...
მარგარეტ ბუბერ-ნოიმანი დაამწყვდიეს რავენსბრიუკის საკონცენტრაციო ბანაკში, სადაც ის სასწაულით გადარჩა.
„რურიდან გულაგამდე“
თანამშრომლობა სსრკ-ის შინსახკომსა და გესტაპოს შორის ჯერ კიდევ მოლოტოვ-რიბენტროპის პაქტის ხელმოწერამდე დაიწყო და თავდაპირველად საუბარი იყო სწორედ გერმანელი მოქალაქეების სამშობლოში დეპორტაციაზე: ეს იყო ფორმალური კონტაქტები დეპორტირებულთა ჩამოსვლის თარიღისა და მათი რაოდენობის დასაზუსტებლად. 1939-1940 წლებში, პაქტის ხელმოწერის შემდეგ, პოლონეთის ტერიტორიაზე, რომელიც ორი მოკავშირე სახელმწიფოს მიერ იქნა გაყოფილი, რამდენიმე ე.წ. „კონფერენცია“ გაიმართა НКВД-სა და გესტაპოს თანამშრომლებს შორის. შეხვედრა, უმთავრესად, შეეხებოდა პოლონეთის იატაკქვეშა წინააღმდეგობის ჩახშობას. ისტორიკოსი რობერტ კონკვესტი აღნიშნავს, რომ გაიმართა ოთხი ასეთი კონფერენცია, თუმცა ამ მოლაპარაკებების ამსახველი დოკუმენტები კვლავაც გასაიდუმლოებულია საბჭოთა არქივებში.
გერმანელმა ისტორიკოსმა ვილჰელმ მენსინგმა შექმნა საიტი „НКВД და გესტაპო“, იმ ადამიანებისადმი მიძღვნილი, რომლებიც ჰიტლერს გაექცნენ, მაგრამ დააპატიმრეს სსრკ-ში, გულაგებში გაგზავნეს, სიკვდილით დასაჯეს ან ნაცისტებს გადასცეს.
წიგნში „რურიდან გულაგში“ იგი წერს გერმანელ მუშებზე, რომლებიც სტალინის მსხვერპლნი გახდნენ. 1930-იან წლებში რურის ქვანახშირის აუზის გაზეთებში ქვეყნდებოდა განცხადებები, რომლებშიც მსურველებს ეპატიჟებოდნენ საბჭოთა ტრესტ „სოიუზუგოლში“ სამუშაოდ და ჰპირდებოდნენ საარაკო ანაზღაურებას.
დაკითხვების დროს უსასტიკესად მაწამებდნენ. ამასთან, ჩამიმტვრიეს 8 კბილი. დარტყმების შედეგად მარცხენა ყურის ბარაბანის ფირფიტა გამისკდა, რის გამოც ამ ყურში აღარ მესმის...ფრანც ვინტერი
მეშახტე ფრიც ბალტესმა 1931 წელს გააფორმა ხელშეკრულება ბერლინში, საბჭოთა სავაჭრო წარმომადგენლობაში, და გაემგზავრა კიზელში კალინინის სახელობის შახტში სამუშაოდ.
1937 წლის 15 ოქტომბერს ის დააპატიმრეს. შინსახკომის გამომძიებელმა, ბლიზნიაკმა, მას მაშინვე ცემა დაუწყო. ჩეკისტებს სურდათ შეეთხზათ შეთქმულება, რისთვისაც ერთ-ერთ მავნებელ ჯაშუშად შეარჩიეს ფრანც ვინტერი, რომელსაც ანალოგიური ხელშეკრულება ჰქონდა ხელმოწერილი საბჭოთა სავაჭრო წარმომადგენლობასთან.
„დაკითხვების დროს უსასტიკესად მაწამებდნენ. ამასთან, ჩამიმტვრიეს 8 კბილი. დარტყმების შედეგად მარცხენა ყურის ბარაბანის ფირფიტა გამისკდა, რის გამოც ამ ყურში აღარ მესმის“, - ჰყვებოდა იგი მოგვიანებით.
კომუნისტური პარტიის პოლიტბიუროს 1938 წლის 7 იანვრის დადგენილებით „კიზელში საჩვენებელი სასამართლოს ორგანიზების შესახებ“, სვერდლოვსკის შინსახკომს უფლება მიეცა გაემართა ღია სასამართლო პროცესი „კიზელის ქვანახშირის აუზში მოკალათებულ დივერსანტებზე“.
ბალტესსა და ვინტერს დახვრეტა მიუსაჯეს, მაგრამ შემდეგ სასჯელის უმაღლესი ზომა შეუცვალეს 25-წლიანი პატიმრობით შრომა-გასწორების კოლონიაში.
ისინი გაგზავნეს გამანაწილებელ ბანაკ კოტლასში, საიდანაც მსჯავრდებულებმა წერილი მისწერეს გერმანიის საელჩოს დახმარების თხოვნით. 1940 წლის 2 მაისს ისინი გადაიყვანეს ბრესტ-ლიტოვსკში, იქიდან კი პატიმრები გერმანელმა მესაზღვრეებმა გადაიყვანეს გერმანიის ტერიტორიაზე.
იქ უკვე ვინტერი და ბალტესი აღმოჩნდნენ გესტაპოს ხელში, რომელმაც ისინი ლიუბლინის ციხეში მოათავსა.
ეს არის მრავალთაგან მხოლოდ ერთ-ერთი ისტორია, რომელსაც წიგნი „რურიდან გულაგამდე“ გვიამბობს.