„გარღვევა მოხდა, ახლა მთავარია ვიყოთ ფრთხილად, არაფერი გამოგვეპაროს და პანსიონიდან გამოსული ბავშვები იყვნენ კარგად. მე პრეტენზია სახელმწიფოსთან მქონდა და მგონია, რომ ჩვენ ის ვაიძულეთ შეესრულებინა თავისი საქმე“, - უთხრა სახალხო დამცველმა ნინო ლომჯარიამ რადიო თავისუფლებას. ამ ინტერვიუში ის იხსენებს ნინოწმინდის პანსიონის აღსაზრდელებთან შეხვედრის მთავარ მომენტებს, მოგვითხრობს, რას ამბობდნენ ბავშვები და რას ეკითხებოდნენ სახალხო დამცველს, საუბრობს ეკლესიისა და სახელმწიფოს როლზე ამ პროცესში და ასევე იმაზე, რა უნდა გაკეთდეს ხვალ.
ნინო, ბოლო ინფორმაციით ვიცით, რომ ნინოწმინდის პანსიონი 20-მა ბავშვმა დატოვა - ხომ არ არის რაიმე, კიდევ ვინმე ხომ არ წასულა ნინოწმინდიდან და სად არიან ეს ბავშვები?
ნინო ლომჯარია: ჩვენც ინფორმაციას ახლა გვაწვდის სახელმწიფო ზრუნვის სააგენტო. ვიცით, რომ ჯერჯერობით წამოსულია 20 ბავშვი - მათი ნაწილი არის სახელმწიფოს ზრუნვის ქვეშ, საოჯახო ტიპის დაწესებულებაში, ნაწილი დაბრუნდა ოჯახში, ზოგიერთი მათგანი კი ახლა არის ნათესავებთან. ახლა ფასდება მათი საჭიროებები, რადგან მათ შორის არიან შშმ ბავშვები, განსაკუთრებული საჭიროების მქონე ბავშვები და ინდივიდუალურად უნდა მოხდეს საბოლოო გადაწყვეტილების მიღება.
ვინც პანსიონიდან უკვე გამოვიდა, რამდენი ბავშვი წამოვიდა იქიდან საკუთარი სურვილით? რა იცით, როგორ წარიმართა იქ პროცესი?
ნინო ლომჯარია: ამბობენ, რომ ისინი დაიბარეს, გაესაუბრნენ და ცდილობდნენ მათ დარწმუნებას, რომ არ დაეტოვებინათ პანსიონი. ერთი საგულისხმო რაც არის, იქ ბავშვებს არწმუნებენ, რომ თუკი ისინი დატოვებენ პანსიონს, დარჩებიან ქუჩაში, უპატრონოდ და იქ მყოფ ბავშვებს ეს შიში აქვთ, რომ პანსიონს გარეთ მათ სახელმწიფო არ მიაქცევს ყურადღებას.
მეორე მომენტიცაა - ამ ბავშვებს აქვთ სინდისის ქენჯნის შეგრძნებაც. მათ აქვთ მადლიერების განცდა კარგი რამეების მიმართ, რაც მომხდარა პანსიონში და ჰგონიათ, რომ ამ გადაწყვეტილებით, პანსიონის დატოვებით, თითქოს უმადურობას გამოხატავენ თუნდაც მეუფის ან სხვა პირების მიმართ. ამიტომ, ვინც იქ დარჩა, შესაძლოა, მათ კიდევ უფრო გაუჭირდეთ იქაურობის დატოვება.
რა ასაკის ბავშვებზე ვლაპარაკობთ ახლა?
ნინო ლომჯარია: ჩვენი ინფორმაციით, პანსიონში იყვნენ ჩარიცხულები სკოლის ასაკის ბავშვები. 6-დან 18 წლამდე. თუმცა, ბოლო დღეებში ჩვენ აღმოვაჩინეთ, რომ სახელმწიფოს გვერდის ავლით პანსიონში ირიცხებოდნენ მცირეწლოვანი ბავშვებიც. რეალურად, ამ პანსიონში ჩარიცხვის ერთადერთი სამართლებრივი გზა არის ის, რომ იქ სახელმწიფომ უნდა ჩარიცხოს ბავშვები, დაარეგისტრიროს და იცოდეს მის შესახებ ყველაფერი, ჩვენ კი ვნახეთ სამი ბავშვი, რომელთა შესახებ სახელმწიფოს ინფორმაციაც კი არ ჰქონდა. ხოლო თუ სახელმწიფომ არ იცის, რომ იქ სკოლამდელი ასაკის ბავშვია, მისთვის არც შესაბამისი სერვისების მიწოდება ხდება.
თქვენ რა ასაკის ბავშვებს ესაუბრეთ?
ნინო ლომჯარია: 13-დან 16 წლამდე ასაკის ბავშვებს.
დაზუსტებით თუ იცით, რამდენი ბავშვია დღეს ნინოწმინდის პანსიონში? ხან 56 თქვეს, ხან 150.
ნინო ლომჯარია: მე ვფიქრობ, რომ 150 გადაჭარბებული რიცხვია, მიუხედავად იმისა, რომ ზუსტი რაოდენობა სააგენტომაც არ იცოდა. ჩვენ ვფიქრობთ, რომ იქ იყო 56 ბავშვი ან შესაძლოა რამდენიმე ბავშვით მეტი.
ამ ბავშვებს პირისპირ ესაუბრეთ?
ნინო ლომჯარია: დიახ.
ადვილად დაგელაპარაკნენ? ჰქონდათ თქვენთან საუბრის სურვილი?
ნინო ლომჯარია: კი, თუმცა იგრძნობოდა უნდობლობა ჩემი მისამართით და მედიის მისამართით. მქონდა შეგრძნება, რომ ძალიან დიდი დაფიქრებით საუბრობდნენ, დიდი სიფრთხილით ლაპარაკობდნენ და თითოეულ სიტყვას წონიდნენ.
მე მეკითხებოდნენ, ნამდვილად მინდა თუ არა ერთი სქესის მქონე ადამიანების დაქორწინება და მოვუწოდებ თუ არა ამისკენ ადამიანებს. ასევე, მითხრეს, რომ ჩვენზე ეუბნებოდნენ, რომ ჩვენთან ურთიერთობა არ იყო სასურველი, რადგან მათზე უარყოფით ზემოქმედებას მოვახდენდით. ჩვენ გვეუბნებოდნენ, რომ თქვენ იტყუებოდით და თქვენთან კომუნიკაციასაც იმიტომ გვიშლიდნენ, რომ თქვენ შემდეგ ყველაფერს მაინც არასწორად დაწერთ, მოიტყუებით და მხოლოდ ცუდს დაწერთო.
თუმცა მაინც არ ვთვლი, რომ შევძელი ის, რომ მათ ბოლომდე გულწრფელად ესაუბრათ ჩემთან. ამიტომ ვფიქრობ, რომ ამ ბავშვებთან უნდა ისაუბრონ ფსიქოლოგებმა, ვისაც ესმის ბავშვის ენა და შეუძლია, სწორად დაუსვან მათ კითხვები და აალაპარაკონ ბავშვები.
რა იყო ის, რაც არ იცოდით და ახლა მოისმინეთ მათგან?
ნინო ლომჯარია: ჩემთვის სიახლე იყო ის, რომ მუდმივად ეუბნებოდნენ, როგორი კარგია რუსეთი. ძალიან მძიმე მოსასმენი იყო და პირდაპირ ამბობდნენ, რომ ჩვენს მასწავლებლებს ეუბნებოდნენო, რომ რუსეთზე ცუდი არაფერი უნდა ეთქვათო. ჩვენ გვინდოდა, რომ თავისუფლად გვესაუბრა და კარგი მასწავლებლებიც გვყავდა, მაგრამ მაინც შეზღუდულები იყვნენ გარკვეულ თემებზე სასაუბროდო.
თუმცა, ეს ბავშვები არიან ძალიან გონებაგახსნილი, განათლებული და ძალიან სწორად და ჯანსაღად აზროვნებენ. რა თქმა უნდა, მათ აქვთ თავიანთი ტრავმები, რაც მათ მსოფლმხედველობასა თუ ქცევაზე ახდენს გავლენას, მაგრამ, საერთო ჯამში, მე ვფიქრობ, რომ ძალიან კარგი ახალგაზრდები არიან და ჯანსაღად და კრიტიკულად აზროვნება შეუძლიათ.
რა იყო ყველაზე ძნელად მოსასმენი ამ საუბარში?
ნინო ლომჯარია: ყველაზე მძიმედ მოსასმენი იყო ის, რომ... ბავშვები იხსენებენ 4-5 წლის ასაკში განცდილ ძალადობას. ისინი ერთსა და იმავეს ამბობენ, რომ გარკვეული ასაკის შემდგომ, ეს ძალადობა წყდებოდა. თავიდან ვიფიქრე, რომ ეს ძალადობა იქ ხდებოდა გარკვეულ წლებში და შემდეგ შეწყდა, მაგრამ შემდეგ უფრო მცირე ასაკის ბავშვსაც ვესაუბრე და მანაც დაასახელა 4-დან 10 წლამდე ასაკის პერიოდი. ანუ, დაახლოებით ის პერიოდი, როდესაც ბავშვს არ შეუძლია წინააღმდეგობის გაწევა.
ისინი ამბობდნენ, რომ დაახლოებით 10 წლის შემდეგ, მათ უკვე შეეძლოთ გაეპროტესტებინათ ეს, ვიღაცისთვის ეთქვათ, მათ შორის, მეუფისთვისაც. ან წინააღმდეგობა გაეწიათ აღმზრდელისთვის და უკვე მაშინ ვეღარ ბედავდნენ, იმავენაირად მოქცეოდნენ მათ.
ყველაზე მძიმე მოსასმენი იყო ის, რომ... ერთ-ერთმა ბავშვმა გაიხსენა, როგორ არ ეძინა 2 ღამე. არ დააძინეს უბრალოდ დასჯის მიზნით და მაშინ ის იყო 5 წლისა. ასე დასაჯეს ხმაურისა და ცელქობისთვის. რამდენჯერმე ვკითხე ეს, რადგან წარმოუდგენელი იყო ამის დაჯერება.
მძიმე იყო ის, რომ არ აჭმევდნენ, საჭმლის გამოტოვების ფაქტები, როცა აყურებინებდნენ, როგორც ჭამდნენ თავად აღმზრდელები ან სხვა ბავშვები.
მძიმე იყო მოსასმენად არა მხოლოდ ცალ ფეხზე დგომის ფაქტები, არამედ ფიზიკური დასჯა ხელით და წკეპლით კი არა, ჯოხებით. ისეთი ნივთებით, რაც მათ ძლიერ ტკივილს აყენებდა.
პანსიონის მიმართ როგორი დამოკიდებულება აქვთ ამ ბავშვებს?
ნინო ლომჯარია: მე ვისაც შევხვდი და ველაპარაკე, ყველა მათგანი, ფაქტობრივად, გაიზარდა იმ პანსიონში და მათ სხვანაირი გარემო არც უნახავთ. ამბობდნენ კიდეც, რომ ეს გარემო მათთვის მშობლიური იყო. ეს იყო მათთვის სახლი. ზოგადად ამბობდნენ, რომ ურჩევნიათ დედასთან და მშობელთან ცხოვრება და ჩემთან ასეთი კითხვაც ჰქონდათ - თუ არის შესაძლებელი, ის ფული, რასაც სახელმწიფო უხდის, მაგალითად, მინდობით აღმზრდელს, გადაუხადონ მათ მშობლებს. და ამ შემთხვევაში, მათ ურჩევნიათ დაბრუნდნენ ოჯახში.
ეს ძალიან სწორი შეკითხვაა. ჩვენ დავპირდით მათ, რომ მაქსიმალურად დავეხმარებით სოციალურ სააგენტოსთან ერთად, რომ, პირველ რიგში, მათი ოჯახების გაძლიერება მოხერხდეს როგორმე და მათი იქ დაბრუნება.
ნინოწმინდის პანსიონში არსებულ პრობლემებზე თქვენ 2018 წელსაც წერდით, მაგრამ მაშინ ძალიან უხმაუროდ ჩაიარა ამ ამბავმა, რატომ მაშინაც არ დაიწყეთ ხმაური? მაშინაც ხომ იგივე ხდებოდა?
ნინო ლომჯარია: მაშინაც და ახლაც ჩვენ რაც ვქენით, განცხადება, მაგრამ მაშინ ამას არ მოჰყვა გამოხმაურება. რატომღაც მგონია, რომ საზოგადოებამ უფრო მგრძნობიარედ აღიქვა ეს ფაქტი, ვიდრე მაშინ. არ ვიცი, რატომღაც არ გახდა მაშინ ეს ამბავი დაუსრულებელი წუხილის საგანი მედიის და საზოგადოების მხრიდანაც. არადა, მაშინ უფრო საყურადღებო იყო, რადგან სწორედ იმ ეტაპზე დაიკეტა კარი, როცა ბავშვებთან გასაუბრება მოვითხოვეთ. მერე უკვე ჩვენც უკეთ მოვემზადეთ, ვეცადეთ, სხვა უწყებებიდანაც მიგვეღო ინფორმაცია, იმ ბავშვებთან დაკავშირებაც ვცადეთ, ვინც უკვე დატოვა პანსიონი. დამატებით მივიღეთ ინფორმაცია მიმდინარე გამოძიებების შესახებ, ბავშვებიც ალაპარაკდნენ და ამან ერთად გამოიღო შედეგი.
თქვენ აქამდე ნინოწმინდის პანსიონის თემაზე აღძრული საქმეების შესახებ არაფერი იცოდით?
ნინო ლომჯარია: ჩვენ არ ვიცოდით, რომ მიდიოდა გამოძიება, მათ შორის, არც სავარაუდო გაუპატიურების საქმეზე. ამის შესახებ ჩვენ ინფორმაცია სულ ახლახან მივიღეთ და ეს იყო ძალიან დიდი მოულოდნელობა.
თქვენი აზრით, სააგენტომ თუ იცოდა ამის შესახებ?
ნინო ლომჯარია: მე როგორც ვიცი, არა. თუმცა, ცხადია, იცოდა შსს-მ.
სააგენტო რას პასუხობდა? როცა ნახეს, რომ რამდენჯერმე არ შეგიშვეს იქ, სადაც კანონი გავალდებულებდათ შესვლას? რა ტიპის კომუნიკაცია გქონდათ მათთან ან საერთოდ იყო კავშირი?
ნინო ლომჯარია: კი, ცხადია, ჩვენ ძალიან ბევრ წერილს ვაგზავნით და ასეთი ტიპის მიმოწერა იყო, მაგრამ მათ არ ჰქონდათ რეაქცია ჩვენს არშეშვებაზე პანსიონში. ყველაზე ცუდი იყო ის, რომ სანამ საკითხი არ გამწვავდა, მანამდე სახელმწიფო ზრუნვის სააგენტოს და არც სხვა სახელმწიფო უწყებას, რეაქცია არ ჰქონია. მათ ხომ ისიც იცოდნენ, რომ მათივე სოცმუშაკს არ უშვებდნენ ათი თვის განმავლობაში? არც ამაზე იყო რაიმე რეაგირება.
სასულიერო პირების მხრიდან, საპატრიარქოს მხრიდან ხომ არ შემოუთვლიათ, რომ უნდა გაჩერდეთ ან მსგავსი რამ?
ნინო ლომჯარია: არა. მსგავსი რამ არ ყოფილა. არის გარკვეული რჩევები, კეთილგანწყობილი, თუმცა ამისი გაკეთება არასაჯაროდ არავის უცდია.
ჩემი ხედვა, თავიდანვე, როცა მე გავხდი სახალხო დამცველი, იყო ის, რომ მე პრეტენზია მაქვს სახელმწიფოსთან. მე პრობლემები კი არ უნდა მოვაგვარო არაფორმალურად ვიღაც გავლენიან მეუფეებთან ან საპატრიარქოსთან დაახლოებულ პირებთან, არამედ, ჩვენ უნდა ვაიძულოთ სახელმწიფო, რომ მისმა ინსტიტუტებმა შეასრულონ ვალდებულება.
მე ვიცი, რომ წინა სახალხო დამცველის დროს, ამ ტიპის კომუნიკაცია არსებობდა საპატრიარქოსთან და ახსნილიც ჰქონდა ჩემს წინამორბედს, რატომ შევდივართ პანსიონში, რა არის ჩვენი მანდატი და ა.შ. ეს ფაზა ასეთი ურთიერთობისა უკვე გავლილი იყო.
მონიტორინგის იდეა კი ის არის, რომ ის მოულოდნელი უნდა იყოს, წინასწარ თუ ვინმესთან შეათანხმე, იქ ყველაფერი მოწესრიგებული დაგხვდება. ცხადია, მეორე გზა, შესაძლოა, ყოფილიყო ის, რომ მე ვიღაცებთან მევლო, შემეთანხმებინა, მიმეღო ნებართვები, კურთხევა და ა.შ. მაგრამ მე ვფიქრობ, რომ მაინც ჩემი პრეტენზიები მიემართება სახელმწიფოს და მე არც განცხადებებში, არც ინტერვიუებში არასოდეს მიხსენებია სასულიერო პირები, რადგან ამ პროცესში, მთავარი დამნაშავე არის სახელმწიფო. მან ვერ უზრუნველყო ის, რომ თუ ბავშვების უმრავლესობა დღეს არის სახელმწიფოს ზრუნვის ქვეშ, ოჯახური ტიპის დაწესებულებებში, რატომ იყვნენ ეს ბავშვები იმ ტიპის პანსიონში, როგორიც საერთოდ აღარ უნდა არსებობდეს საქართველოში და რაც არღვევს ჩვენს კანონმდებლობასაც და საერთაშორისო ვალდებულებებსაც.
თქვენ მიმართ უკვე აგორდა დეზინფორმაციის ტალღა და ბოლო, რაც წავიკითხე ერთ-ერთ პრორუსულ გამოცემაში, იმასაც წერენ, ლომჯარია „პედოფილიისა და ბავშვების ორგანოებით ვაჭრობის ქსელშია ჩართულიო“ - მზად ხართ ამ შემოტევისთვის? რას ფიქრობთ ამაზე?
ნინო ლომჯარია: ეს არ არის პირველი შემთხვევა და თან, მე მაინც მაქვს საზოგადოების გონიერების იმედი. ვინც ოდნავ კრიტიკულად აზროვნებს, ცხადია, არ შეიძლება კითხვა არ გაუჩნდეს, არის თუ არა ეს სიმართლე. გარდა ამისა, მე იმდენად დიდი მხარდაჭერა ვიგრძენი როგორც პიროვნულად, ისე ინსტიტუტის მხრიდან, რომ ეს ჩემთვის ნიშანია. ძალიან დიდი გამარჯვება მგონია, რომ საზოგადოებას ძალიან უნდა ამ ქვეყანაში არსებობდეს დამოუკიდებელი ინსტიტუტები. მე ვფიქრობ, რომ იქნება მსგავსი პროპაგანდისტული კამპანიაც, მაგრამ იმედი მაქვს, რომ დიდი უმრავლესობა ამას უბრალოდ არ წამოეგება.
მთელი ამ ამბების შემდეგ რა შეგრძნება გაქვთ დღეს?
ნინო ლომჯარია: ახლა მაქვს შეგრძნება, რომ გარკვეული გარღვევა ამ პროცესში მოხდა. წარმოიდგინეთ, სულ ცოტა ხნის წინ იქ სახელმწიფოც კი ვერ შედიოდა. სახელმწიფოა ხომ სოციალური აგენტი და იმდენად ეშინოდათ, რომ არ გაეღიზიანებინათ კონკრეტული პირები, რომლებიც საერთოდ არ იყვნენ უფლებამოსილნი, რომ იქ კარი დაეკეტათ.
დღეს მე ვფიქრობ, რომ ყველა აღიარებს, შესაძლოა, ეს ვიღაცისთვის უსიამოვნო ფაქტია, რეპუტაციული ზიანია, მაგრამ აღიარებს იმას, რომ სახელმწიფო ინსტიტუტები ყველგან უნდა შედიოდნენ და არ უნდა იყოს დახურული კარი ვინმესთვის.
ახლა რას ელით და რა იქნება სახალხო დამცველის შემდეგი ნაბიჯი ამ ბავშვების დასაცავად?
ნინო ლომჯარია: ჩემი მოლოდინი ახლა არის, რომ ყველა ბავშვი დაუბრუნდეს ოჯახს ან განთავსდეს ალტერნატიულ აღზრდაში, ოჯახთან მაქსიმალურად მიახლოებულ გარემოში. თუ ეს მოხდება, იქ მონიტორინგის საჭიროება აღარ იქნება და მონიტორინგს გავაგრძელებთ იქ, სადაც ამ ბავშვებს გადაიყვანენ, რადგან დღეს უპირველესი ამოცანაა, რომ ამ ბავშვებმა უკეთ იგრძნონ თავი.
მათთვის ეს ძალიან დიდი სტრესია - 15-16 წელი რომ ერთ სივრცეში იზრდები, უცებ, სრულიად ახალ გარემოში, ახალ ბავშვებთან, ახალ აღმზრდელებთან შეგუება, წარმოვიდგინოთ, რა რთულია. სრულიად ახალ სამყაროში არიან. ამიტომ არის ჩვენი მთავარი საზრუნავი, რამე არ გამოგვეპაროს. რომ გამოყვანილმა ბავშვებმა უფრო უკეთ იგრძნონ თავი და მათი საჭიროებები იყოს დაკმაყოფილებული.
